طرح یک گفتگوی سه جلسه‌ای با موضوع اندیشه اجتماعی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای
21 و 22 تیرماه سال جاری میهمان طلاب مدرسه علمیه نجف آباد اصفهان بودم تا در برنامه‌ای فشرده به بحث و گفتگو پیرامون اندیشه اجتماعی آیت‌الله خامنه‌ای بپردازیم. این جدول طرح درس برنامه مذکور است که عناوین و پرسش اصلی هر جلسه را مشخص کرده است. ستون منابع اصلی برای مطالعه قبل از برگزاری جلسه و ستون منابع فرعی برای مطالعه بیشتر بعد از برگزاری جلسه است.
«محافظه‌کاران
سنت‌زده» و «محافظه کاران تجددزده» اگر چه به ظاهر با هم در تعارضند و همواره می‌خواهند
از هم پیش بگیرند کنند اما به غایت به هم شبیه هستند؛ فقط سعی می‌کنند با نسبت دادن
نقاط مشترک شان به رقیب، به دیگران بباورانند با هم فرق می‌کنند؛ اما چه فرقی می‌کنند؟
درآمدی بر جامعه‌شناسی «ژن خوب»
خلاصه یادداشت:
خلاصه مطلب:
متن کامل در ادامه مطلب
پرسش از «انسان انقلابی» و ویژگیهای آن از دیدگاه امام خمینی، گفتگو پیرامون یکی از محوری‌ترین مفاهیم اندیشه اجتماعی امام خمینی است. امام خمینی تغییر و انقلاب اجتماعی، انقلاب اسلامی 57 و پدیدارهای وابسته به آن مانند نهادهای انقلاب اسلامی را بر اساس مفهومی که در تعریف انسان انقلابی می‌پرورانند، توضیح می‌دهند.
این مفهوم و مفاهیم هم‌بود با آن مانند حزب‌الله اگر چه امروزه در اثر کثرت کاربرد واژهای عمومی تلقی میشود اما در منظومه‌ی فکری امام خمینی، به معنا و انسان خاصی راجع است که پس از رخداد یک «انقلاب انسانی» تولد یافته و منشأ شکل‌گیری دوره اجتماعی متمایزی میشود. موضوع این یادداشت ویژگیهای «انسان انقلابی» از دیدگاه امام خمینی است. نقطه عزیمت در این بررسی تحلیلی است که امام خمینی در روزهای اوج‌گیری مبارزات انقلاب اسلامی و پس از آن از این انسان ارائه میدهد. بازخوانی این تحلیل را میتوان به عنوان درآمدی بر انسان‌شناسی انسان انقلاب اسلامی و پرورش و بازتولید انسان انقلابی در شرایط کنونی در نظر گرفت.
قراردادهای نفتی به مثابه چارچوب تعین بخش فرایند استحصال نفت، در واقع گرانیگاهی است که نفت را به زندگی اجتماعی ما متصل میکند. نفت تا پیش از استحصال یک ماده در دل طبیعت است اما پس از آن وارد مناسبات سیاسی اجتماعی ما میشود. تجربه تاریخی یک صد ساله اخیرمان نشان داده نفت نه فقط «یک» عامل تعیین کنندهای در شکلدهی به دولت و چگونگی حکمرانی یا نهضتهای اجتماعی بوده بلکه در قلب در در عداد نقاط کانونی و تعیین کنندهی این مناسبات نیز قرار داشته است. قراردادهای نفتی همان قرار و نسبتی است که در لحظهی ورود نفت از جهان طبیعی به جهان اجتماعی میان ما و نفت برقرار میشود. قرارداد به ما میگوید چه نسبتی با این ماده داشته باشید و چگونه از آن استفاده کنید.
می‌دانیم در زندگی اجتماعی امروز ما نفت حضور پررنگی دارد. در مناسبات اجتماعی ما از کلان‌ترین سطح تا سطوح خُرد و سبک زندگی‌مان، نفت مؤثر است. نفت در مناسبات سیاسی ما دخالت میکند و در چرخش قدرت، در میزان و چگونی پاسخ دولت‌ها و در موارد دیگر مؤثر است. در مناسبات اقتصادی که به یک معنا عاملیت مطلق با نفت است؛ به گونه‌ای که در کل و در یک جمعبندی می‌توانیم بگوییم جهان اجتماعی ایرانی، طی صد سال اخیر بر ساحلی از دریای نفت بناشده است.
نفت
یک ماده‌ی درون اعماق زمین، چه دخلی دارد به جهان اجتماعی ما؟ چگونه نفت نهفته در
لایه‌های زمین‌شناختی، بر زیست جهان اجتماعی ما اثر می‌گذارد و بلکه بالاتر از
اثرگذاری، از عمیق‌ترین لایه‌های زمین، به عمیق‌ترین لایه جامعه می‌رود و قاعده‌ی
مناسبات اجتماعی متعددی را در جامعه‌ی ما تغییر میدهد؟ این چگونگی به نسبتی بستگی
دارد که انسان و جامعه با نفت بر قرار می کند. «قراردادهای نفتی» از مهم‌ترین
چارچوب‌هایی است که در اثر نسبتی که یک جامعه با نفت برقرار میکند شکل می‌گیرد و
خود نیز بر نسبت نفت و جامعه اثر می‌گذارد.
«داد» اثری است که بسیار بیشتر از آن‌چه سازندگان آن فکر میکردند دیده شده است. همین واقعیت به احتمال زیاد سازندگان این اثر را متوجه چنین سوژه‌هایی خواهد کرد. قابل پیش‌بینی است که در آینده «دادِ» 2 و 3 و 4 و غیره را داشته باشیم. مهم‌تر از ادامه‌ی «داد»، اما تأثیری است که داد بر روایتِ عدالتخواهی و ژانر مستندهای عدالتخواهانه خواهد داشت. «داد» شبیه «کفش‌های مکاشفه» مرحوم احمد عزیزی است؛ همان‌طور که مثنوی‌های کفش‌های مکاشفه جماعتی را شاعر کرد، دادخواهی‌هایِ داد هم کفش‌های جماعتی خواهد بود برای کشف سرزمین‌هایی ناشناخته و زمینه‌هایی بدیع از امر عدالتخواهانه. از همین روی لازم است «داد» را به دقت و حتی بی‌رحمانه نقد کرد. پیش از این در دو نشست و یک گفتگو درباره «داد»(اینجا)، نکاتی گفته‌ام. نکات این سه متن اغلب بیان اهمیت و نقاط قوت «داد» بود. در این یادداشت نکاتی مطرح میشود که بیشتر در نقد «داد» است و دست‌کم در آثاری که در آتی در این‌باره ساخته خواهد شد، میتوان مورد تأمل قرار گیرد.
گفتگو با خبرگزاری مهر درباره نظریه اجتماعی امام خمینی(ره) (اینجا)
* اندیشه اجتماعی مسلمین در دوران معاصر، از سید جمال به بعد حول دوگانه‌ی سنت و تجدد سامان می‌یابد. مسئله‌اش سنت‌گرایی و تجددگرایی و یا تلفیق این دو و حدود و ثغور این تلفیق است. امام خمینی اما مرحله‌ی جدیدی در اندیشه اجتماعی می‌گشاید و اندیشه‌ای را سامان میدهد که سنت/ تجدد برای‌ش «مسئله» نیست.
* اندیشه اجتماعی امام خمینی یک اندیشه معطوف به تغییر است. «انقلاب» مفهوم مرکزی این اندیشه است. به تعبیری و بر حسب اندیشه اجتماعی امام خمینی، انقلاب یک اتفاق اجتماعی و تاریخی رخ داده در دوره‌ای مشخص نیست؛ شناخت اندیشه امام خمینی بدون مرکزیت دال انقلاب امکان ندارند.
* سکه‌ی اندیشه امام خمینی روی دیگری هم دارد و آن این که سیاست هم باید اجتماعی باشد. هم همه‌ی اجتماع باید سیاسی باشند و آحاد جامعه در امر سیاسی مشارکت کنند؛ و هم سیاست باید اجتماعی باشد.
* پاسخ امام که در پیام سی صفحه‌ای‌شان پس از قطعنامه تئوریزه شده اجمالاً این است که ۵۹۸ پایان جنگ نیست، و جنگ تازه آغاز شده است: «امروز جنگ حق و باطل، جنگ فقر و غنا، جنگ استضعاف و استکبار، و جنگ پابرهنه ها و مرفهین بی درد شروع شده است»
مبحث ارائه شده در میزگرد برنامه تلویزیونی جهان‌آرا، 13 خرداد 1396
برای بررسی دغدغه رهبر انقلاب درباره تحریف امام خمینی، باید قدری به عقب برگشت و به شرایط پیدایش و شکل‌گیری خط امام و اندیشه ایشان پرداخت.
درآمدی بر پروژه فکری
استاد حمید پارسانیا
پروژه فکری و ترانسفر تفکر
نوشتن از پروژهی فکری یک متفکرِ مؤلف، در روزگاری که ترجمه بر تفکر تفوق دارد و جماعتی از طریق ترانسفر متفکر ارتزاق می‌کنند، امری به نسبت دشوار است. این دشواری اغلب به این دلیل است که در اثر پروپاگاندای ژورنالیست‌های حوزه اندیشه، از «پروژه فکری» چیزی ورایِ «واردات اندیشه» مراد نمیشود و اطلاق آن بر کوشش‌های مولّد نادر است.
حمید پارسانیا از معدود کسانی است که طی سه دهه اخیر کوشیده است فارغ از مشهورات آکادمیک و شئونات حوزوی، «مسئله» داشته باشد؛ به این مسائل بیاندیشد، پاسخهایی «تألیف» و در نهایت منتشر کند. بنابراین اگر پروژه فکری را دست‌کم شامل مؤلفههای فوق بدانیم، حجتالاسلام والمسلمین حمید پارسانیا صاحب یک پروژهی فکری است که از قضا بر مهم‌ترین و موثرترین مسئله‌های فکری روزگار ما متمرکز بوده و به تألیف ایدههای نابی منتهی شده است. با این حال چگونه است که این پروژهی ذوابعاد و مهم، در کلیت خود مورد تأمل قرار نمیگیرد و گزارشی از آن به دست داده نمیشود؟
حمید پارسانیا مدتهاست ترجیح میدهد پروژهی فکری خود را در مدًرَسی در کنج فیضیه، در کلاسهایش در دانشکده علوم اجتماعی، در درس‌گفتارهایی در متن و در حاشیه‌ی نظام آکادمیک، در نشستهایی متعدد و در کتابها و مقالاتی چند دنبال کند؛ بی آن که کلیت این پروژه موضوع یک گزارش اندیشه باشد. در حالی که از باب نمونه نوشتههای منتشر شده در بازتاب پرخاش‌های یک مترجم- متفکر، تنها در یک‌سال اخیر، بیش از آثار خود وی است! آیا بسط ید نیروهای حزبی در میدان ژرونالیسم علوم انسانی باعث نشده به جای روایت اندیشهها، سلبریتیها متفلسف‌نما و شومنهای در پوستین علم افتاده برجسته شوند؟
این نوشته خود را قادر به خرق عادتِ تفکرخواندنِ ترجمه نمی‌داند و نمی‌تواند اصطلاح «پروژه فکری» را از جمع توأمان ترجمه و پرخاش به معنای واقعی خود بازگرداند؛ همچنان که نمی‌تواند اولین چراغ را برای بررسی پروژه فکری حجتالاسلام والمسلمین حمیدپارسانیا روشن کند. با این حال امیدوارست بتواند در میانه‌ی هیاهویی که نیروی‌های احزاب سیاسی در میدان اندیشه به راه انداخته‌اند، مروری اگر نه بر پروژه فکری، بلکه دست‌کم بر آثار و فعالیت‌های استاد حمید پارسانیا بیاندازد.
دریافت