طبقه سه

ارزیابی‌های شتاب‌زده یک طلبه

طبقه سه

ارزیابی‌های شتاب‌زده یک طلبه

طبقه سه

بسم الله
دوست می داشتم این وبلاگ
- این پنجره‌ی سرد و بی‌روح - جز یک صفحه نمی‌داشت
و در آن صفحه جز یک سطر نمی‌بود
و بر آن سطر جز یک کلمه نمی‌نشست
و آن کلمه «خمینی» بود و دگر هیچ نبود...
***
آن‌هایی که همراه پیغمبر بودند و دعوت پیغمبر را قبول کردند همین مردم «طبقه سه» بود، همین فقرا.
صحیفه امام ج8 ص 293

***
طبقه سه صفحه شخصی و بایگانی کاملی از نوشته‌ها و گفته‌هایم،از سال 1389 تا کنون است. می‌کوشم جستجوها و جستارهایی در این صفحه منتشر شود که «غایت»، «موضوع» و یا «مسئله»شان «انقلاب اسلامیِ اکنون» باشد.

***
معرفی بیشتر و گزارش‌واره‌ای از برنامه پژوهشی این صفحه در قسمت "درباره طبقه سه"، در نوار بالای صفحه آمده است.

***
صفحه‌ها در شبکه‌های اجتماعی:

اینستاگرام @namkhahmojtaba
توییتر @Namkhah1
تلگرام @tabagheh3_ir

***
ایمیل namkhahmojtaba@gmail.com

بایگانی
آخرین نظرات

۷ مطلب در اسفند ۱۴۰۱ ثبت شده است

متن زیر بحثی است که در بهمن 1394 در نشستی با عنوان جریان شناسی فکری جهان اسلام ارائه شده است. در این بحث که گزارش آن با تأخیری چند ساله منتشر می‌شود جریان‌های کلی فکر در عالم اسلامی بر اساس سه پاسخ کلان به مسئله چگونگی تغییر صورت‌بندی شده است که عبارتند از اصلاح، احیا و انقلاب.

ایام «دهه‌ی فجر» را که روز تولد مهم‌ترین اتفاق عالم اسلام در دوره‌ی اخیر، که مسیر حرکت جهان اسلام را از آنچه که بود، متمایز می‌کند، تبریک می گویم.

عنوان بحثی که امشب ارائه می‌دهم و امیدوارم که با نقد و نظر شما بزرگواران تکمیل و تنقیح بشود پاسخ‌های متعددی است که در دوره‌ی معاصر در جهان اسلام و در سطح اندیشه‌ی اجتماعی متفکّرین مسلمان به مسئله داده شده است که می‌توان این پاسخ‌ها را در یک سه‌گانه‌ی اصلاح، احیا و انقلاب صورت‌بندی کرد.

دراین بحث می کوشیم که جریان‌های فکری معاصر در جهان اسلام را با توجه به مقوله‌ی انقلاب اسلامی بازشناسیم. انقلاب اسلامی به دلایلی از جمله بعضی از موانع مذهبی، زبانی، جغرافیایی و قومی به یک معنا نتوانسته است جایگاه خودش را در جهان اسلام پیدا کند؛ یعنی آن‌قدر که جهان اسلام از مثلاً شکست در جنگ شش روزه از اسرائیل سرشکسته و افسرده شده است، از مقاومت هشت ساله، از جنگ 33 روزه‌ی لبنان، از جنگ 20 روزه‌ی غزه احساس غرور و سربلندی نمی‌کند و مانند این موارد. چگونه جنگ شش روزه معنا دارد و می‌تواند این معنا را به جهان اسلام منتقل کند که وضع شما این است، ولی جنگ 33 روزه یا اتفاقاتی که در جریان انقلاب اسلامی در این سه، چهار دهه افتاده است، جایگاه خودش را در جهان اسلام پیدا نمی‌کند؟!

بحث ما به صورت کلی در ارتباط با پاسخی است که در سطح اندیشه‌ی اجتماعی متفکرین مسلمان برای برون رفت از یک وضعیت تیره و تاریک در دوره‌ی معاصر صورت‌بندی شده است.

۰ نظر ۲۸ اسفند ۰۱ ، ۱۰:۲۴
مجتبی نامخواه

درباره عدالت‌پژوهیِ در تفکر اسلامی، برنامه پژوهشی احمد واعظی در حوزه عدالت و پیرامون کتاب اخیر او «بازاندیشی عدالت اجتماعی، چیستی، چرایی، قلمرو»

متن زیر مقاله‌ای است که با عنوان: در ستایش بازاندیشی؛ متن و فرامتن کتاب «بازاندیشی عدالت اجتماعی» در مجله برداشت اول، شماره 4 و 5، بهمن و اسفند 1401،ص426-437 منتشر شده است.

درآمد

«عقب‌ماندگی در عدالت»، اگر چه ارزیابی رهبر انقلاب ناظر به وضعیت عینی و اجتماعی ماست اما به خوبی می‌تواند زمینه‌ها و وضعیت فکری آن را نیز توصیف کند: این عقب‌ماندگی عینی تا حد زیادی محصول امتناع فکری در حوزه عدالت است.

سال‌های دهه نود برای جامعه ما در شرایطی آغاز شد که رهبر انقلاب آن را «مطلقا غیرقابل قبول» در زمینه عدالت توصیف کردند. سیر وضعیت عدالت در این دهه البته به مراتب قابل غیرقبول‌تر از آغاز آن بود. در پایان این دهه کمتر کسی بود که توصیف وضعیت به «عقب‌ماندگی در عدالت» را انکار کند. در تمام مدت این دهه اما این عقب‌ماندگی کمتر به مثابه یک مسئله جدی در اندیشه اسلامی بازتاب یافته بود. هیچ اثر مهمی در زمینه اندیشه اسلامی در زمینه عدالت منتشر نشده بود و به نظر می‌رسید اندیشوران حوزوی نیز عدالت را به دست فراموشی سپرده‌اند. در پایان دهه اما ورق برگشت و چندین اثر قابل اعتنا در این حوزه منتشر شد. متن زیر بررسی یکی از این آثار است. اثری که شاید بتواند بار دیگر بحث درباره عدالت اجتماعی را به عرصه عمومی اندیشه اسلامی بازگرداند.

عدالت اجتماعی؛ احیای دل‌مشغولی حوزوی

تفکر اسلامی در یکی دو سال‌ اخیر بیش از زمان‌های دیگر دل‌مشغول عدالت و عدالت اجتماعی شده است. برخاسته از این دل‌مشغولی، تنها طی مدت دو سال گذشته چندین اثر از اندیش‌ورزان حوزوی در حوزه نظریه عدالت منتشر شده که از زوایای مختلف به طرح بحث در این زمینه پرداخته‌اند. این دل‌مشغولی هر چند دیر هنگام اما از یک جهت امیدوار کننده و از جهات دیگر البته یأس‌آفرین است. وجوه ناامیدکننده این آثار این است که اغلب و نه همگی، مونولوگ‌ها و گفت‌وگوها با خود هستند: ناتوان از برقراری ارتباط با مسئله‌های موجود و حتی نظریه‌ها و ایده‌های موجود درباب عدالت. در برخی و یا اغلب این آثار، دغدغه کلامی و مقابله با دیدگاه‌های غیر اسلامی در زمینه عدالت مسئله اصلی مؤلف است و نه فقدان عدالت در جامعه. برخی گزارش‌ها با رکود موجود در حوزه عدالت پیوند خورده و فاقد پرسش است. برخی بیشتر یک متن آیینی درباره عدالت است که با تکرار کلیاتی مقدس، امامزاده‌ای می‌سازد که «نه کور می‌کند و نه شفا می‌دهد»! دست آخر این که اغلب یا همه این آثار، نه امتناع فکر اسلامی کنونی درباره عدالت را رفع می‌کنند و نه ارتباطی با میدان و امکان‌های بازتولید کنش‌ عدالت‌خواهانه دارند‌‌.

۰ نظر ۲۳ اسفند ۰۱ ، ۱۰:۲۸
مجتبی نامخواه
متن زیر تحریر و تکمیل گفتاری[1] است که به کنکاش درباره چیستی طبقه، طبقه متوسط و طبقه مرفه جدید پرداخته و نسبت نیروی اجتماعی معطوف به انقلاب اسلامی با طبقات اجتماعی را به بحث می‌گذارد.

بیان مسأله

موضوع این بحث درباره‌ی مناسبات «طبقه‌ مرفه جدید» با دیگر طبقات اجتماعی است. هدف، گفتگو از نسبت مطلوبی است که بایسته است نیروی اجتماعی معطوف به انقلاب اسلامی در کنش‌های خود با طبقات مختلف اجتماعی برقرار ‌کند. پیش از این بحثی تحت عنوان «طبقه مرفه جدید و آینده انقلاب اسلامی» ارائه شده که بیشتر درباره‌ی چیستی طبقه مرفه جدید به بحث می‌پرداخته است.[2] پرسش اصلی آن بحث کمابیش این بود که «طبقه‌ مرفه جدید» چیست؟ و در تاریخ پس از انقلاب چگونه شکل‌ گرفته و بسط پیدا کرده است؟ اما موضوعی که امروز در صدد ارائه‌ی طرح‌واره‌ای از آن، و نه لزوماً بحث مستوفی درباره‌ی همه‌ی ابعاد آن هستیم؛ بُعد سلبی پرسش از چیستی طبقه مرفه جدید است: طبقه مرفه جدید چه نیست؟ یا در جامعه‌ی امروز ما، به جز طبقه مرفه جدید، چه طبقاتی در جامعه وجود دارد؟ و مناسبات طبقه مرفه جدید با آن‌ها چیست؟ و دست آخر بحث از: «چگونگی مناسبات نیروی اجتماعی معطوف به انقلاب اسلامی (حزب‌الله) با طبقات اجتماعی».

۰ نظر ۲۲ اسفند ۰۱ ، ۱۰:۴۱
مجتبی نامخواه
ماجرای گفتگوی زیر باز می‌گردد به نیمه نخست سال 1398 که محقق گرامی آقای محمدکاظم کریمی دست‌اندرکار انجام پژوهشی با عنوان «سازکار جامعه‌پذیری سیاسی نسل‌های جدید روحانیان» بود. بخشی از این تحقیق از طریق مصاحبه عمیق با تعدای از طلاب و روحانیون انجام می‌پذیرفت و گفتگوی زیر در این چارچوب انجام پذبرفت. بر این اساس گفتگو هم حاوی پرسش‌هایی پیرامون جامعه‌شناسی سیاسی روحانیت است و هم با هدف بررسی تجربه شخصی مصاحبه‌شونده، بخشی از پرسش‌ها ناظر به تجربه‌زیسته‌ای است که در دوران طلبگی، در حاشیه امر سیاسی داشته‌ام. در مراجعه چندی قبل به فایل منتشر نشده این گفتگو، به نظرم آمد انتشار این فایل در ادامه مباحث این صفحه در زمینه «جهان طلبگی» بی‌فایده نباشد.

 

روحانیت در فضای کنشگری سیاسی به گونه­ها و دسته­های مختلفی تقسیم می­شوند. هر کسی با توجه به نوع نگاهی که به فضای موجود دارد یک دسته­بندی در نظر دارد. دسته­بندی حضرت‌عالی از نحوه سیاست‌ورزی روحانیت در وضع موجود چگونه است و چه گونه­هایی را می­شناسید؟

به صورت اجمالی می‌توان گفت انقلاب اسلامی در دوره­ای شکل گرفت که حوزه علمیه و مشخصا حوزه­های علمیه اصلی که قم، مشهد و نجف بودند، مطلقا آمادگی برای کنشگری اجتماعی سیاسی نداشتند. یک قشر تأثیرگذار در انقلاب بودند و در عین حال در ضدیت با انقلاب نیز یک قشر تأثیرگذار بودند و یا حداقل در بی­­تفاوتی نسبت به انقلاب اسلامی. لذا درگیری­های معروف و مشهور حضرت امام(ره) در قم و نجف و اشارات متعددی که در ارتباط ولایت فقیه دارند، ما را بر وجود جریان­های وسیعی از روحانیت که با انقلاب اسلامی همراهی نداشتند، دلالت می­دهد. طبعا بخشی از جریان­های حوزوی با انقلاب همکاری داشتند که البته جربان­های مؤثری هم بودند. در بخش سنتی هم یک همراهی­هایی بود به تعبیر حضرت آقا در سال 42-43 دیگر همراهی نبود، حداقل در سطح مرجعیت کسی به جز حضرت امام(ره) با روند انقلاب همراهی نمی­کرد، حالا نه به عنوان انقلاب بلکه به عنوان­های دیگر بعضی از بزرگواران حمایت­هایی داشتند. روحانیانی که با انقلاب اسلامی همراه بودند در دو دسته عمده قابل شناسایی و تشخیص است و در این کتابی که اخیرا از رهبر انقلاب که خاطرات آن زمان را تعریف می­کنند که ابتدا به صورت عربی و سپس فارسی منتشر شده است نیز به این دو دسته اشاره می­کند: یک دسته جریان­های فکری بودند که اصالتا مبارزه و مقاومت سیاسی را دنبال نمی­کردند ولی هدف کلی آنان، تغییر نگرش عمده در زمینه تفکر دینی بود که نهایتا به کار سیاسی هم کشیده شد. دسته بعدی کسانی بودند که مخالفت­های جدی با رژیم داشتند ولی در عین حال جنبه­های فکری نداشتند. کار که پیش رفت، دسته اول دچار تکرار و تحجر شدند. خود حضرت امام می­گفتند که من از معدود کسانی بودم که اعتقاد داشتم هر دو باید با هم باشند.

۰ نظر ۲۱ اسفند ۰۱ ، ۲۰:۵۵
مجتبی نامخواه
متن زیر توضیحی است که در نخستین همایش جهان فکری اندیشمندان انقلاب اسلامی، به عنوان دبیر این رویداد درباره اهداف و گفت‌وگوهای این برنامه پژوهشی ارائه کردم. گزارش تلویزیونی این همایش از اینجا قابل دسترسی است.

ما در این سلسله جلسات به بازخوانی ایده متفکران انقلاب و جهان فکری‌ای که این متفکران برای ما شکل دادند، می‌پردازیم. به بازخوانی ایده‌ای می‌پردازیم که در پرتو آن کنش‌های اجتماعی ما طی تقریباً نیم قرن اخیر ممکن شده است. ایده‌ای که می‌تواند توضیح بدهد که چرا و چگونه جامعه ایران از قریب به نیم قرن پیش، از وضعیت واکنشی به یک وضعیت کنشی منتقل شد و توانست در حد امکانات و مقدورات خودش نسبت به یک جامعه‌سازی گسترده اقدام بکند. ما با این بازخوانی تلاش می‌کنیم چارچوب نظری‌ای را به وجود بیاوریم که از یک طرف امکان بازخوانی کنش‌های جامعه ایران را به ما بدهد - یا به تعبیر دقیق‌تر بیش از پیش این امکان را به ما بدهد - و از طرف دیگر امکان فهم مسأله‌هایمان را هم برای ما فراهم کند.

۰ نظر ۱۴ اسفند ۰۱ ، ۱۷:۵۱
مجتبی نامخواه
متن زیر گفت‌وگویی است با روزنامه فرهیختگان که در آن به زمینه‌های اجتماعی وحدت و همبستگی اجتماعی پرداخته‌ام و تلاش کردم توضیح بدهم چگونه مسئولیت‌زدایی از دولت در زمینه خدمات عمومی، نابرابری نمایندگی، عقب‌ماندگی در عدالت و تضعیف امر عمومی می‌تواند به وحدت جامعه آسیب بزند و تکثرهای سازنده را به گسل‌های ویرانگر تبدیل کند.

 در گفت‌وگویی که با مجتبی نامخواه، پژوهشگر اجتماعی داشته‌ایم به بررسی مهم‌ترین چالش‌هایی پرداخته‌ایم که کم‌‌توجهی به آن منجر به ایجاد شکاف اجتماعی شده و فرصت ضربه زدن به کشور را توسط معاندان فراهم می‌کند. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید. 

در جامعه ممکن است اختلافاتی وجود داشته باشد که ممکن است در برهه‌های مختلف مورد سوءاستفاده دشمنان داخلی و خارجی قرار گیرد. مهم‌ترین این اختلافات را چه مواردی می‌دانید؟
اصلی‌ترین عامل مقوله عدالت اجتماعی است. در یک جامعه نابرابر با روابط ناعادلانه به‌طور طبیعی همبستگی کاهش پیدا می‌کند. اختلافات درون جوامع می‌تواند اختلافات مهم و حیاتی باشد که حل نشدن آن اختلافات و به هم نپیوستن دوطرف اختلافات کل جامعه را ویران می‌کند. اما یک‌سری از اختلافات می‌تواند اختلاف‌نظرهای مفید باشد. این اختلافی که مفید است اصطلاحا تکثر می‌گوییم ولی آن اختلافی که جامعه را ویران می‌کند مهم‌ترین بعدش از یک نابرابری و روابط ناعادلانه برمی‌خیزد. درواقع دوقطبی شدن جامعه بیش از هرچیزی محصول نابرابری و ناعدالتی است. ما در یک جامعه‌ نابرابر داریم هزینه آن نابرابری را به صورت‌های مختلف ازجمله شکل‌گیری یک دوقطبی می‌دهیم. در یک دهه اخیر به طرز فزاینده‌ای ما رشد نابرابری و عقب‌ماندگی در عدالت را داشتیم. این مساله‌ای غیر از کاهش درآمدهای نفتی و تحریم است و منظور این است که آنچه در جامعه داشتیم نابرابر توزیع شده است. این منشا شکل‌گیری اختلافات ویرانگر است، اختلافاتی که پایه‌های جامعه را دارد تکان می‌دهد. غیر از این، بخشی‌اش تکثر اجتماعی است که در یک شرایط عادلانه بخشی از آن می‌تواند مفید باشد و به تجلی فضیلت در جامعه کمک کند. منتها به‌طور طبیعی در پایان دهه‌ای هستیم که زمینه ویرانگری بخشی از اختلافات وجود دارد. 

۰ نظر ۰۸ اسفند ۰۱ ، ۱۰:۴۹
مجتبی نامخواه
متن زیر گفتاری است درباره هویت و کارکرد اجتماعی حوزه علمیه. این گفتار مربوط به ایامی است که در مدیریت حوزه علمیه نقش کوچکی بر عهده داشتم. در این گفتار مبانی و الزامات گذار حوزه علمیه به وضعیت اجتماعی بررسی شده است. مراد از وضعیت اجتماعی شرایطی است که حوزه علمیه در آن کارکرد اجتماعی خود را به رسمیت بشناسد.

هویت و کارکرد حوزه‌های علمیه چیست؟ یکی از کارکردهای مورد اجماع هدایت است؛ از بیش از نیم قرن پیش تا کنون کارکرد سیاست هم احیا شده است و اکنون؟ خدمت. ما نیازمند تمرکز بر احیای این کارکرد هستیم. هدف هدایت، دعوت و تربیت بود. هدف سیاست نهضت و حکومت. هدف خدمت انسان است و عدالت. ما در حال گذار به مرحله‌ای هستیم که علاوه بر نقش هدایت و سیاست، باید به نقش اجتماعی و کارکرد خدمت هم توجه کنیم.

۰ نظر ۰۸ اسفند ۰۱ ، ۱۰:۴۴
مجتبی نامخواه