بازخوانی میراث علم اجتماعی مسلمین: حکمت عملی
مشهور است حکمت عملی بعد از فارابی ادامه پیدا نکرده و رو به افول گذاشته است. این یک احتمال قابل تأمل و مطالعه است که به صورت یک پیش‌فرض و بلکه پیش داوری درآمده و گویی راه را بر این پرسش بسته که چرا میراث اسلامی موجود در زمینه حکمت عملی نیز از کانون توجه خارج است؟
احیاء و حتی بازخوانی میراث حکمی در وضعیت کنونی دو دسته از مخالفان را در برابر خورد می‌بیند: مخالفانی سنتی که بر اساس درک تقابلی خود از نسبت عقل و نقل، با حکمی بودگی این میراث در تعارضند؛ و مخالفان مدرنی که بر بنیادی مشابه و درکی تقابلی از نسبت عقل و دین، با میراث بودگی آن سر ستیز دارند.
بیش و پیش از این پیش‌داوری‌ها و مخالفت‌ها اما گویی این روزمرگی است که میراث ارزشمند حکمت عملی را از دسترس خارج ساخته و بیرون از حلقه‌های آموزش و گفتگو نگاه داشته است. به راستی چرا خوانش حکمت عملی حتی در میان انبوهی از حلقه‌هایی که برگرد میراث حکمی اسلامی شکل می‌گیرد رایج نیست؟
این پرسش‌ها زمینه‌ای شد تا این پرونده‌ی مختصر، به موضوع حکمت عملی اختصاص بدهیم. دقیق‌تر بخواهیم اشاره کنیم می‌توان گفت که موضوع پرونده نه پیرامون حکمت عملی، که بر گرد یک تجربه در خوانش این میراث شکل گرفته است. بهانه‌ی شکل‌گیری این پرونده حلقه‌ای بود که در میانهی سال گذشته در قم، برای بازخوانی حکمت عملی شکل گرفت. استاد پارسانیا، متفکری مؤلف و معلم، در تداوم حکمت صدرایی است که در طول این‌سال‌ها و در دغدغه‌های آموزشی و پژوهشی خود نشان داده فراتر از صدرا، به تمامی میراث عقلی عالم اسلام تعلق خاطر دارد. همین تعلق خاطر باعث شد حلقه‌ی بازخوانی حکمت عملی در قم، در اولین گام خوانش الحروف حکیم فارابی در دستور کار خود قرار بدهد. فیلسوف نوصدرایی در خوانش باب «حدوث الألفاظ و الفلسفه و الملة» از کتاب الحروف دغدغه‌های خود درباره انتقال فرهنگ، ترجمه و نسبت زبان، دین و جامعه را دنبال می‌کرد و الحروف دیروز را به پرسش‌های امروز پیوند می‌زد.
...
«حکمت عملی» اگر از طاق نسیان به درآید، و موضوع بازخوانی و بازیابی قرار بگیرد، به ما ظرفیت بی‌بدیلی خواهد داد برای بازاندیشی به مسائل اکنونی خود؛ و برای بازتولید علوم انسانی اسلامی. اکنون این میراث از حاشیه‌ی کتابخانه‌ها و مراکز پژوهشی بیرون آمده و خود را به میانهی حلقات آموزشی در حوزه علمیه قم رسانده است. آیا این نشانه‌ای نیست از آغاز یک مرحله‌ی جدید در توجه به میراث اسلامی در زمینه‌ی حکمت عملی؟
متن فوق بخشی از یادداشتی است که برای دیباچه‌ی این پرونده نوشته‌ام.
