بایگانی نوشتههایم در شبکههای اجتماعی
بایگانی نوشتههایم در شبکههای اجتماعی
به یاد استاد سید هادی خسروشاهی
قبلتر گمان میکردم جستجو در آثار و آراء سید جمال برای ما خیلی مهم است اما اخیراً متوجه شدم این کار خیلی خیلی مهم است و چه بسا یکی از ضروریترین نیازهای فکری زمانه ماست. در زمانهای که تحجر در میان بخش قابل توجهی از اهالی تفکر اسلامی و نیز نیروهای دوستدار انقلاب اسلامی رشد قابل ملاحظهای داشته؛ در زمانهای که برخی نیمهسوادها ناسزا به سید جمال را رسالت خود میدانند! خیلی مهم است که ما بتوانیم متن مقالات و رسائل سید جمال را بخوانیم؛ خیلی مهم است از زندگی او چیزهای بیشتری بدانیم و از اسناد مهمی پیرامون او را اطلاع کسب کنیم. در هجوم نیمهسوادهایی که مضمون تحول در علوم اجتماعی و طبیعی را یکسره هجو کردهاند، اندیشه اجتماعی سید جمال یکی از مهمترین درسهایی است که باید فرابگیریم. استاد سیدهادی خسروشاهی به طرز عمیقی این نیاز را درک کرده بود و از معلمهای بینظیرِ سیدجمال بود برای نسل ما.
عقب ماندگی در عدالت ریشه نظری نیز دارد و اگر به این ریشه و برکندن آن فکر نکنیم، این عقب ماندگی به طور مداوم بازتولید میشود.
مشهور است حکمت عملی بعد از فارابی ادامه پیدا نکرده و رو به افول گذاشته است. این یک احتمال قابل تأمل و مطالعه است که به صورت یک پیشفرض و بلکه پیش داوری درآمده و گویی راه را بر این پرسش بسته که چرا میراث اسلامی موجود در زمینه حکمت عملی نیز از کانون توجه خارج است؟
احیاء و حتی بازخوانی میراث حکمی در وضعیت کنونی دو دسته از مخالفان را در برابر خورد میبیند: مخالفانی سنتی که بر اساس درک تقابلی خود از نسبت عقل و نقل، با حکمی بودگی این میراث در تعارضند؛ و مخالفان مدرنی که بر بنیادی مشابه و درکی تقابلی از نسبت عقل و دین، با میراث بودگی آن سر ستیز دارند.
بیش و پیش از این پیشداوریها و مخالفتها اما گویی این روزمرگی است که میراث ارزشمند حکمت عملی را از دسترس خارج ساخته و بیرون از حلقههای آموزش و گفتگو نگاه داشته است. به راستی چرا خوانش حکمت عملی حتی در میان انبوهی از حلقههایی که برگرد میراث حکمی اسلامی شکل میگیرد رایج نیست؟
این پرسشها زمینهای شد تا این پروندهی مختصر، به موضوع حکمت عملی اختصاص بدهیم. دقیقتر بخواهیم اشاره کنیم میتوان گفت که موضوع پرونده نه پیرامون حکمت عملی، که بر گرد یک تجربه در خوانش این میراث شکل گرفته است. بهانهی شکلگیری این پرونده حلقهای بود که در میانهی سال گذشته در قم، برای بازخوانی حکمت عملی شکل گرفت. استاد پارسانیا، متفکری مؤلف و معلم، در تداوم حکمت صدرایی است که در طول اینسالها و در دغدغههای آموزشی و پژوهشی خود نشان داده فراتر از صدرا، به تمامی میراث عقلی عالم اسلام تعلق خاطر دارد. همین تعلق خاطر باعث شد حلقهی بازخوانی حکمت عملی در قم، در اولین گام خوانش الحروف حکیم فارابی در دستور کار خود قرار بدهد. فیلسوف نوصدرایی در خوانش باب «حدوث الألفاظ و الفلسفه و الملة» از کتاب الحروف دغدغههای خود درباره انتقال فرهنگ، ترجمه و نسبت زبان، دین و جامعه را دنبال میکرد و الحروف دیروز را به پرسشهای امروز پیوند میزد.
...
«حکمت عملی» اگر از طاق نسیان به درآید، و موضوع بازخوانی و بازیابی قرار بگیرد، به ما ظرفیت بیبدیلی خواهد داد برای بازاندیشی به مسائل اکنونی خود؛ و برای بازتولید علوم انسانی اسلامی. اکنون این میراث از حاشیهی کتابخانهها و مراکز پژوهشی بیرون آمده و خود را به میانهی حلقات آموزشی در حوزه علمیه قم رسانده است. آیا این نشانهای نیست از آغاز یک مرحلهی جدید در توجه به میراث اسلامی در زمینهی حکمت عملی؟
متن فوق بخشی از یادداشتی است که برای دیباچهی این پرونده نوشتهام.
گفتگو با خبرگزاری مهر درباره نظریه اجتماعی امام خمینی(ره) (اینجا)
* اندیشه اجتماعی مسلمین در دوران معاصر، از سید جمال به بعد حول دوگانهی سنت و تجدد سامان مییابد. مسئلهاش سنتگرایی و تجددگرایی و یا تلفیق این دو و حدود و ثغور این تلفیق است. امام خمینی اما مرحلهی جدیدی در اندیشه اجتماعی میگشاید و اندیشهای را سامان میدهد که سنت/ تجدد برایش «مسئله» نیست.
* اندیشه اجتماعی امام خمینی یک اندیشه معطوف به تغییر است. «انقلاب» مفهوم مرکزی این اندیشه است. به تعبیری و بر حسب اندیشه اجتماعی امام خمینی، انقلاب یک اتفاق اجتماعی و تاریخی رخ داده در دورهای مشخص نیست؛ شناخت اندیشه امام خمینی بدون مرکزیت دال انقلاب امکان ندارند.
* سکهی اندیشه امام خمینی روی دیگری هم دارد و آن این که سیاست هم باید اجتماعی باشد. هم همهی اجتماع باید سیاسی باشند و آحاد جامعه در امر سیاسی مشارکت کنند؛ و هم سیاست باید اجتماعی باشد.
* پاسخ امام که در پیام سی صفحهایشان پس از قطعنامه تئوریزه شده اجمالاً این است که ۵۹۸ پایان جنگ نیست، و جنگ تازه آغاز شده است: «امروز جنگ حق و باطل، جنگ فقر و غنا، جنگ استضعاف و استکبار، و جنگ پابرهنه ها و مرفهین بی درد شروع شده است»
درآمدی بر پروژه فکری
استاد حمید پارسانیا
پروژه فکری و ترانسفر تفکر
نوشتن از پروژهی فکری یک متفکرِ مؤلف، در روزگاری که ترجمه بر تفکر تفوق دارد و جماعتی از طریق ترانسفر متفکر ارتزاق میکنند، امری به نسبت دشوار است. این دشواری اغلب به این دلیل است که در اثر پروپاگاندای ژورنالیستهای حوزه اندیشه، از «پروژه فکری» چیزی ورایِ «واردات اندیشه» مراد نمیشود و اطلاق آن بر کوششهای مولّد نادر است.
حمید پارسانیا از معدود کسانی است که طی سه دهه اخیر کوشیده است فارغ از مشهورات آکادمیک و شئونات حوزوی، «مسئله» داشته باشد؛ به این مسائل بیاندیشد، پاسخهایی «تألیف» و در نهایت منتشر کند. بنابراین اگر پروژه فکری را دستکم شامل مؤلفههای فوق بدانیم، حجتالاسلام والمسلمین حمید پارسانیا صاحب یک پروژهی فکری است که از قضا بر مهمترین و موثرترین مسئلههای فکری روزگار ما متمرکز بوده و به تألیف ایدههای نابی منتهی شده است. با این حال چگونه است که این پروژهی ذوابعاد و مهم، در کلیت خود مورد تأمل قرار نمیگیرد و گزارشی از آن به دست داده نمیشود؟
حمید پارسانیا مدتهاست ترجیح میدهد پروژهی فکری خود را در مدًرَسی در کنج فیضیه، در کلاسهایش در دانشکده علوم اجتماعی، در درسگفتارهایی در متن و در حاشیهی نظام آکادمیک، در نشستهایی متعدد و در کتابها و مقالاتی چند دنبال کند؛ بی آن که کلیت این پروژه موضوع یک گزارش اندیشه باشد. در حالی که از باب نمونه نوشتههای منتشر شده در بازتاب پرخاشهای یک مترجم- متفکر، تنها در یکسال اخیر، بیش از آثار خود وی است! آیا بسط ید نیروهای حزبی در میدان ژرونالیسم علوم انسانی باعث نشده به جای روایت اندیشهها، سلبریتیها متفلسفنما و شومنهای در پوستین علم افتاده برجسته شوند؟
این نوشته خود را قادر به خرق عادتِ تفکرخواندنِ ترجمه نمیداند و نمیتواند اصطلاح «پروژه فکری» را از جمع توأمان ترجمه و پرخاش به معنای واقعی خود بازگرداند؛ همچنان که نمیتواند اولین چراغ را برای بررسی پروژه فکری حجتالاسلام والمسلمین حمیدپارسانیا روشن کند. با این حال امیدوارست بتواند در میانهی هیاهویی که نیرویهای احزاب سیاسی در میدان اندیشه به راه انداختهاند، مروری اگر نه بر پروژه فکری، بلکه دستکم بر آثار و فعالیتهای استاد حمید پارسانیا بیاندازد.
موسسه گفتگوی دینی وحدت برگزار می کند:
هشتمین جلسه از سلسله دروس «جریان شناسی فکری جهان اسلام» با موضوع «اندیشه
معاصر مسلمین و مساله تغییر: سه گانه اصلاح، احیا و انقلاب» با سخنرانی
حجت الاسلام مجتبی نامخواه پژوهشگر دانش اجتماعی مسلمین
زمان: دوشنبه 19 بهمن 1394 بعد از نماز مغرب و عشا
مکان: قم- خیابان 45 متری عمار یاسر- کوچه5- پلاک 39