پیروزی بهمن پنجاه و هفتِ انقلاب اسلامی، که خود مرهون انقلابی انسانی و پیدایش انسانی انقلابی بود، جوانان پرشور و انقلابی را در برابر یک مسئله‌ی جدی قرار داد: نیاز انقلاب اسلامی به کادرهایی برای فردای انقلاب و جمهوری اسلامی. این جوانان که خود فتح‌الفتوح انقلاب اسلامی بودند، عمق نیازِ انسان-افزارانه‌ی انقلاب اسلامی را به خوبی درک کرده و یک رشته از اقدامات را به منظور انسان‌سازی و کادرسازی برای انقلاب اسلامی سامان دادند. آنان نه مانند متجددان امر انقلاب را صرفا اجتماعی و بیرونی می‌دانستند و نه مانند متحجران به انقلاب درونی اکتفا می‌کردند. انقلاب انسانی برای بازتولید انقلاب اسلامی باعث شد تا این متفکران و روشنفکران جوان انقلاب اسلامی تراز جدیدی از تفکر انقلاب اسلامی را تفصیل تئوریک و بسط اجتماعی بدهند.

اندیش‌گویه‌هایی از درس‌گفتارهای شهید سید حسین علم‌الهدی

مقدمه

ما خیلی کم از شهید علم‌الهدی می‌دانیم، در حالی که تکرار کلیشه‌ها ما را به یک سیری کاذب رسانده است. ما فکر می‌کنیم تمام یا اغلب آنچه باید را درباره‌ی ایشان و امثال این پدیده‌های انقلاب اسلامی می‌دانیم، در حالی که ماجرا تقریبا بر عکس است.

سخن بسیار است؛ غرض این‌که یک چند مدتی است که در حال گردآوری و کار بر روی آثار و درس‌گفتارها چند متفکر جوان انقلاب اسلامی شهیدان علم‌الهدی، جمال‌پور و مجد زاده هستم که امیدوارم به توفیق الهی به زودی به سرانجام و انتشار برسد. به نظرم آمد این چند جمله از آن مجموعه را به مناسبت سالروز شهادت شهید سید حسین علم‌الهدی در اختیار قرار دهم.

هر کدام از این جملات در زمینه‌ی تاریخی، اجتماعی و در منظومه‌ی منسجم فکری ایشان، واجد معنایی خاص و نشانه‌ای از یک خط تحلیلی پردامنه است. دست کم برای من که مدتی است با آثار شهید علم‌الهدی مأنوسم؛ شاید بدون دانستن این زمینه‌ و منظومه، این جملات آن‌چنان که باید معنا و دلالت‌های خاص خود را نرساند. با این حال، از هر جهت که بنگریم این اندیش‌گویه‌ها را از طراوتِ نگرش انسان انقلاب اسلامی، سرشار می‌یابیم. فرصت بی‌بدیلی است آشنایی بی‌واسطه با نگرش یک خمینیست واقعی به انسان، جامعه، تاریخ، مذهب، قرآن، نهج البلاغه، سیاست، مستضعفین، انقلاب اسلامی، امام خمینی و معرفت.  

درس‌گفتارهای نهج‌البلاغه

• زندگی علی(ع) پر از فراز و نشیب است. از دوران پیامبر گرفته تا دوران ابوبکر، دوران عمر و دوران عثمان، و امروز که خلافت به خودش رسیده هیچگاه این همه فراز و نشیب نبوده است، اما این زندگی برای یک شیعه، برای یک مسلمان، بلکه برای یک انسان پر از درس است، پر از حرف است، پر از راه است، و پر از الگو و پر از نمودهای عینی برای رهنمودهای مختلف در رابطه با چهره‌های مختلف دشمن علی(ع).
• علی(ع) در این لحظات وصیت می‌کند، آن لحظات آخر زندگی، عصارة صحبتهایی است که انسان در طول زندگیش دارد، تمام لحظات زندگی انسان خلاصه می‌شود در آن آخرین لحظات. وقتی کسی با مرگ روبرو می‌شود و آخرین لحظات جدایی را می‌بیند، آن صحبتهای خلاصه، صحبتهایش را، خلاصه زندگیش را در چند جمله خلاصه می‌کند و به بازماندگانش ارائه می‌کند.
• اولین نکته که در وصیتهای علی(ع) باید توجه داشت این است که این آخرین سخنان علی است از لحظه ضربت خوردن شمشیر تا لحظه‌ای که به شهادت می‌رسد، که مورخین می‌گویند در حدود دو روز طول می‌کشد. مجموعه این صحبتها از یک فضای خاص و معنای خاص برخوردار است که با کل صحبتهایی که علی(ع) در بقیه لحظات زندگیش داشته تفاوت کامل دارد. ما باید این را در یک کار تحقیقی مورد بررسی دقیق قرار بدهیم.
• شما دیده‌اید در صحبتهای امام خمینی چقدر تأکید بر مسأله مستضعفین و محرومین هست. امام می‌گوید : اصلاً انقلاب ما مدیون اینها هست و ما باید به مستضعفین خدمت کنیم. در دستورالعمل مجلس شورای اسلامی اولین سخنی که امام دارد، [این است که] باید نمایندگان مجلس شورای اسلامی اولین مسئولیتشان در ارتباط با مستضعفین و محرومین [باشد]، و آن موقع که امام می‌خروشد و خطاب به دولتمردان اعتراض می‌کند، اعتراضش در ارتباط با مستضعفین و نرسیدن به آن‌هاست. آری امام خمینی وارث و عمل کننده اصیل و اصلی به وصیت‌های علی(ع) است.
•  (الله الله فی بیت ربکم) : تأکید بر خانه خدا. اینجا علی نمی‌گوید بیت کعبه، خانه کعبه، می‌گوید : (بیت ربکم) و این تأیید کلام علی است در رابطه با خانه‌های خدا، مساجد خانه‌های خدا هستند.
• شما در پیامهای اخیر امام خمینی می‌بینید که امام خمینی چقدر تأکید بر مساجد دارد. جملات امام این است: «ای مسلمین بر شما فرض و واجب است که مساجد را، این سنگرهای انقلاب را برپا بدارید، این سنگرهای انقلاب را حفظ کنید، این سنگرهای انقلاب را از جمعیت پر کنید، مبادا سنگرهای انقلاب خالی بشود، انقلاب از اینجا شروع شد، از مسجد شروع شد، و از مسجد هم ادامه پیدا خواهد کرد».
• می‌بینیم هماهنگی میان پیام علی، وصیت علی، و پیامهای انقلابی امام امت خمینی بت‌شکن را.

• پیامهای علی، وصیت‌های علی تنها چیزی است که از وجود علی برای ما به ارث گذاشته شده، باید دقیقاً به وصیتهای علی عمل کنیم گوش کنیم، من به عنوان راهنمایی چون درس نهج‌البلاغه هست برای شما می‌گویم. درسهای علی، وصیت‌های علی در نهج‌البلاغه علی(ع) در نامه ۴۷، نامه ۳۱، نامه ۲۳، خطبه ۱۴۹ و ۶۹ نهج‌البلاغه نهفته است. شما با مطالعه این خطبه‌ها و این نامه‌ها می‌توانید امروز که با شهادت علی روبرو هستید ببینید علی(ع) چه پیامهایی برایتان گذاشته، و دقیقاً به آن پیامها عمل کنیم.

درس‌گفتارهای تاریخ اسلام

• یکی از رسالتهای بسیار مهمی است که بر دوش تک تک ما قرار گرفته این رسالت مکتبی ماست که امروز پس از گذشت قرنها مجدداً به تاریخ اسلام بازگشت می کنیم و حماسه های عظیم تاریخ صدر اسلام را بار دیگر در صحنه زمان زنده می نمائیم
• مهمترین مسئولیتی که امروز ما بر دوش داریم پیوندی است محکم که باید با تاریخ صدر اسلام برقرار بکنیم یک پیوند عمیق و زنجیری، یک پیوند مکتبی، پیوند با رهبر، پیوند با پیامبر، پیوند با رسول خدا و با پیوند با یاران همدوش او در میدان های نبرد.
• اگر تاریخ انقلاب‌مان را مورد مطالعه قرار بدهیم می بینیم که مهمترین، مناسبت ترین لحظاتی که امکان دارد برای ما تا بتوانیم با تاریخ صدر اسلام پیوند برقرار کنیم و خودمان را به آنها نزدیک بکنیم همین شرایط جنگی است بهمین خاطر امام خمینی در سخنرانی شان فرمودند که این جنگ رحمتهایی دارد؛ یکی از مهمترین رحمتهای الهی که درعمق این جنگ، در قلب این جنگ نهفته است این است که ما می توانیم امروز با حماسه های شگفت تاریخ بشریت که اولین بار به واسطه پیامبر، بواسطه علی، بواسطه ابوذر، بواسطه عمار و بلال حبشی و دیگر یاران سلحشور پیامبر در صحنه زمان شکل گرفت پیوند عمیق مکتبی و انسانی برقرار کنیم از آنها درس بگیریم.
• ما بارها و بارها پیوند عمیق خودمان را بوسیله تظاهرات، بوسیله راهپیمائیها با امام امت با مکتب اسلام اعلام کردیم؛ ما بارها اعلام کردیم که به اسلام وفاداریم و شعار مرگ بر آمریکا دادیم؛ و شعار اسلام مکتب ماست؛ خمینی رهبر ماست دادیم و بارها شعار دادیم. «ما همه سرباز توایم خمینی»؛ امروز روز عمل است.
• این نبرد ادامه پیدا می کند تا زمانی که واژه های اصلی مکتب «صبر»، «جهاد»، «قتال» در زندگی ما عمق و معنا پیدا کند؛ ما باید در این نبرد به واژه های اصلی مکتب معنا بدهیم تحقق بدهیم و با این واژه ها زندگی خودمان را یک زندگی مکتبی کنیم
• مسئولیت بزرگی که بر دوش داریم این است که بار دیگر خداوند این موقعیت را به ما داد تا ابوذرها؛ و تا عمارها، یاسرها و بلال حبشی‌ها و این چهره های درخشان مکتب را به صحنه زمان بیاوریم تا با صبر خودمان در میدان جهاد و با مقاومت خودمان در مقابل دشمن و با یاد خدا و نیایش بدرگاه او خاطرات شگفت انگیز مسلمانان راستین صدر اسلام را زنده کنیم.
• امام دقیق فرمودند که این جنگ رحمت است یکی از بزرگترین رحمت‌ها این است که می توانیم این جنگ را تبدیل کنیم به یک دانشگاه؛ به یک کلاس درس که این کلاس درس می تواند به راحتی و به خوبی به ما درس ایثار بدهد؛ درس شهادت بدهد؛ درس گذشت بدهد؛ درس صبر و ایمان و اطمینان به یاری الله بدهد.
• این موقعیت، موقعیت بسیار مناسبی است که بار دیگر روح عرفان در کنار جهاد و روح نیایش در کنار پیکار و دعا در کنار شمشیر با هم جمع بشوند و با هم به عمق زندگی ما معنا بدهند.
• چگونه می شود در شرایط رفاه و آسایش، رنج و سختیهای کسی را که در میدان پیکار و شرایط بسیار مشکر قرار گرفته است درک کرد؟
• امروز پرده زمان، حجاب زمان دریده می شود با تاریخ پیوند برقرار می کنیم. امروز خداوند این فرصت را به ما داده که خود را به دردهای بلال حبشی و به رنج‌های ابوذر و به سلحشوری ابودجانه انصاری و به استقامت مصعب بن عمیر و به شهامت و ایثار و گذشت دیگر یاران محمد[ص]، یاران وفادار؛ نزدیک کنیم. امروز حماسه‌های حمزه بن عبدالمطلب بار دیگر تکرار می شود.
• ما در این مطالعه و در این درس آیاتی را که قبل از جنگ‌ها بر پیامبر نازل می شد آیاتی که در خود هنگام جنگ نازل می شد و یا آیاتی را که بعد از اتمام جنگ بر پیامبر نازل شده اینها را به طور جداگانه مورد مطالعه دقیق، انشاءالله بفضل خدا قرار خواهیم داد و این درس دقیقاً در ارتباط با صحنه هائی که امروز در مقابلش قرار گرفته ایم رهنمودهای مکتبی به ما خواهد داد و اینجاست که ما می بینیم پیامبر اسلام را که هر لحظه اش و هر روزش برای امتش درسی است و هر زمانی را که پیامبر هر عملی در آن زمان انجام می دهد آن عمل برای یک مسلمان یک درس زندگی هست.
• تنها پیروزی هنگامی نصیب ما خواهد شد که بتوانیم همان تاکتیک‌ها همان روش‌ها و همان طرح‌های پیامبر در میدان نبرد را بار دیگر در تاریخ زنده بکنیم و در صحنه زندگی پیاده بکنیم.
• در دوران اول دوران مکی که 13 سال طول کشید دوره انقلاب فرهنگی و اعتقادی و اخلاقی تاریخ اسلام به شمار می رود اگر مطالعه بکنیم ادوار وحی را در این زمان می بینیم. آیاتی که در طول این مدت بر پیامبر نازل شد بیشتر آیاتی هستند که جنبه های اعتقادی مسلمین و جنبه های فرهنگی و اخلاقی و مسائل خانوادگی را مطرح می کنند و دوره دوم انقلاب، دوره انقلاب سیاسی، اقتصادی و نظامی تاریخ اسلام است که «دوران مدنی» باشد. آیاتی که در این زمان و در این دوره بر پیامبر اکرم (ص) نازل شد بیشتر آیات جهاد، آیات قتال و آیاتی است در رابطه با یک تشکیلات حکومت اسلامی در رابطه با مسئولیت و رسالت‌های رهبری، مسئولیت‌های مردم، روابط سیاسی و مقابله با منافقین و مقابله با مشرکین و کفار.
• آری، در حالیکه جباران و فرعونیان جان و مال مردم را به اسارت خود درآورده‌اند و با کمک پیشرفته‌ترین سلاح زمان مردم را تحت سلطه جابرانه خود درآورده‌اند چگونه پیامبر خدا می‌تواند با او مبارزه کند، مگر به کمک اسلحه؛ و چگونه می‌تواند قسط و عدالت را برپا سازد، مگر با جهاد مسلحانه؛ جهادی که هدف مقدسش تنها و تنها برقراری قسط، یعنی پیاده کردن قانون الهی است.
• اسلام که آخرین مکتب رهایی بخش است و رسالتش برقراری قانون خدا و قسط در سراسر نقاط کره خاک است، برای انجام رسالتش، دقیق‌ترین و عمیق‌ترین دستورات نبرد را با جهت الهی و اهداف پیامبرانه متعالی مشخص و بیان فرموده است.
• امروز رسالت سنگین مقابله با جنایتکاران و نجات مستضعفین و برپایی قسط و پیاده کردن قانون خدا بر دوش یکایک مسلمین است که باید کتاب و میزان (قرآن و روش پیامبر و ائمه) را به دقت بررسی کنند و بشناسند و سپس با انگیزه برپایی قسط در سراسر جهان، آهن (قوی‌ترین اسلحه زمان) را برگیرند و آنگونه به جهاد مسلحانه معتقدانه بپردازند که وعدة خدا تحقق و حق برپا و عدالت حاکم شود.
• هر کس در راه خدا، یعنی برپایی قسط و عدالت توحیدی مانعی ایجاد کند، باید با او مبارزه کرد و برای هدایتش، یا برای نابودی و خنثی شدن نقشه‌های خائنانه‌اش جهاد کرد.
• نتیجة جهاد اکبر، از بین بردن خصوصیات شیطانی و پلید حیوانی و رشد صفات اخلاقی متعالی و ملکات روحانی و یا بطور خلاصه ایمان است. و نتیجه جهاد اصغر، نابودی انسانهای شیطان صفت و ایجاد جامعة صالح براساس عدالت و قسط می‌باشد. و رابطة این دو با یکدیگر همچون رابطة ایمان و عمل صالح است که هر دو لازم و ملزوم یکدیگر بوده و اصولاً جدایی آنها امکان پذیر نیست.
• جهاد اعتقادی، یعنی کوشش برای برقراری قانون خدا و شیوه رسول و امامان و مبارزه با قوانین طاغوت و ظلم و فسادها بر همگان واجب است.
• جهاد اقتصادی، یعنی بخشش و انفاق مال و دسترنج مسلمین به منظور یاری به مجاهدین و کمک به فقیران بیچاره و نجات یتیمان و مستضعفان تحت ستم بر همگان واجب است.

درس‌گفتارهای تفسیر قرآن

• آری، در حالیکه جباران و فرعونیان جان و مال مردم را به اسارت خود درآورده‌اند و با کمک پیشرفته‌ترین سلاح زمان مردم را تحت سلطه جابرانه خود درآورده‌اند چگونه پیامبر خدا می‌تواند با او مبارزه کند، مگر به کمک اسلحه؛ و چگونه می‌تواند قسط و عدالت را برپا سازد، مگر با جهاد مسلحانه؛ جهادی که هدف مقدسش تنها و تنها برقراری قسط، یعنی پیاده کردن قانون الهی است.
• اسلام که آخرین مکتب رهایی بخش است و رسالتش برقراری قانون خدا و قسط در سراسر نقاط کره خاک است، برای انجام رسالتش، دقیق‌ترین و عمیق‌ترین دستورات نبرد را با جهت الهی و اهداف پیامبرانه متعالی مشخص و بیان فرموده است.
• امروز رسالت سنگین مقابله با جنایتکاران و نجات مستضعفین و برپایی قسط و پیاده کردن قانون خدا بر دوش یکایک مسلمین است که باید کتاب و میزان (قرآن و روش پیامبر و ائمه) را به دقت بررسی کنند و بشناسند و سپس با انگیزه برپایی قسط در سراسر جهان، آهن (قوی‌ترین اسلحه زمان) را برگیرند و آنگونه به جهاد مسلحانه معتقدانه بپردازند که وعدة خدا تحقق و حق برپا و عدالت حاکم شود.
• هر کس در راه خدا، یعنی برپایی قسط و عدالت توحیدی مانعی ایجاد کند، باید با او مبارزه کرد و برای هدایتش، یا برای نابودی و خنثی شدن نقشه‌های خائنانه‌اش جهاد کرد.
• نتیجة جهاد اکبر، از بین بردن خصوصیات شیطانی و پلید حیوانی و رشد صفات اخلاقی متعالی و ملکات روحانی و یا بطور خلاصه ایمان است. و نتیجه جهاد اصغر، نابودی انسانهای شیطان صفت و ایجاد جامعة صالح براساس عدالت و قسط می‌باشد. و رابطة این دو با یکدیگر همچون رابطة ایمان و عمل صالح است که هر دو لازم و ملزوم یکدیگر بوده و اصولاً جدایی آنها امکان پذیر نیست.
• جهاد اعتقادی، یعنی کوشش برای برقراری قانون خدا و شیوه رسول و امامان و مبارزه با قوانین طاغوت و ظلم و فسادها بر همگان واجب است.
• جهاد اقتصادی، یعنی بخشش و انفاق مال و دسترنج مسلمین به منظور یاری به مجاهدین و کمک به فقیران بیچاره و نجات یتیمان و مستضعفان تحت ستم بر همگان واجب است.

شهید علم‌الهدی و مسئله‌ی «انسجام فکری»

• یکی از مهمترین مسئولیتهایی که ما و تمامی مسلمانان انقلابی امروز بر دوش داریم درک سخنان امام است که سخنان امام همواره عمق و دارای گستردگی بسیار زیادی است، و ما نباید بطور سطحی فقط به شنیدن اکتفاء بکنیم؛ بلکه باید سعی بکنیم که در سخنان امام دقیقاً تفکر و اندیشه بکنیم و در جمله جمله صحبتهای امام بیندیشیم.
• مهمترین مسأله‌ای که امروز وجود دارد و باید ما در این رابطه فکر بکنیم انسجام مکتبی و فرهنگی است که بر فرهنگ اسلام حاکم است. اگر ما دقیقاً جملات امام را مورد مطالعه قرار بدهیم می‌بینیم که بسیاری از این جملات، بلکه همه پیامهای امام برای مردم با آیات قرآن هماهنگی دارد، با اهداف ائمه اطهار هماهنگی دارد، و با سخنان علی(ع) در نهج‌البلاغه هماهنگی دارد، بلکه علاوه بر این وجود هماهنگی یک نوع رابطه خاص میان سخنان امام امت «خمینی» و آیات قرآن و احادیثی از ائمه خواهیم یافت که این سخنان همدیگر را تفسیر می‌کنند و همدیگر را توضیح می‌دهند. و بسیاری از آیات قرآن را ما از زبان امام امت با زبان ساده می‌شنویم.
•  سخنانی که از حلقوم این ابرمرد، یعنی آیه الله العظمی امام خمینی بیرون می‌آید یک سخنان معمولی و ساده نیستند، بلکه سخنانی هستند که دارای عمق و گستردگی بسیار زیادی هستند؛ و ما انسجام مکتب‌مان را باید از ایجاد ارتباط میان سخنان امام و آیات قرآن و احادیث ائمه اطهار بیابیم؛ و این خود مسأله‌ای بسیار عمیق در رابطه با کارهای تحقیقاتی و مسئولیت‌های مکتبی و فرهنگی است.          

1393/10/03

| یادداشت |

نظریه اسلام‌ ناب-اسلام آمریکایی، از امام خمینی تا رهبر انقلاب

«نظریه‌ی اسلام ناب-اسلام آمریکایی» اگرچه در ابتدا از سوی امام خمینیرحمه‌اللهطرح شد، اما بعد از ایشان، توسط رهبر انقلاب نیز ادامه یافت و تعاریف و جنبه‌های بیشتری نیز به آن افزوده شد. برای مثال، رهبر انقلاب درپیام حج امسالخود، سه مسئله‌ی کلیدی جهان اسلام را «اتحاد مسلمانان»، «مسئله‌ی فلسطین» و «مسئله‌ی درک تفاوت اسلام‌ ناب-اسلام آمریکایی» معرفی کردند. در این میان، دو مسئله‌ی اتحاد جهان اسلام و مسئله‌ی فلسطین، همواره تا حدودی در ذهن و زبان نخبگان امت مطرح بوده‌، اما به نظر می‌رسد مسئله‌ی سوم آن‌چنان‌که باید، ضریب نگرفته و مورد توجه قرار نگرفته است. حال آنکه امروزه با تحولات شگرفی که در منطقه حادث شده، اهمیت پرداختن به این مسئله‌ صدچندان شده است. یادداشت زیر تلاش می‌کند تا به‌عنوان گام نخست، تکوین این نظریه و ادوار تاریخی آن را در کلام امام خمینیرحمه‌اللهو رهبر انقلاب، مورد بررسی قرار دهد.

غیبت و مهجوریت نظریه کلیدی امام خمینی
دوگانه‌ی اسلام ‌ناب-اسلام آمریکایی به‌مثابه‌ی‌ یک ایده‌ی محوری و به‌نوعی همزاد تاریخی و معرفتی انقلاب اسلامی است. با این همه، کمتر به جایگاه شایسته‌اش در میان فعالان دلسوز جهان اسلام دست یافته است. از زمینه‌های سیاسی-اجتماعی و منفعت‌محور مهجوریت این ایده که بگذریم، برخی خطاهای روش‌شناختی، این نظریه‌ی کلیدی را تا حدودی از دسترس خارج کرده است.

یکی از مهم‌ترین خطاها در این زمینه، تلقی خطابی از این مفهوم است؛ این تصور که اسلام ناب-اسلام آمریکایی صرفاً یک ترکیب‌ شعاری و صورت‌بندی جدلی است و حداکثر یک‌سری مصرف‌های تبلیغاتی در جهان و انتخاباتی در ایران و یا مانند آن دارد. این تلقی باعث شده است یکی از پُربسامدترین مفهوم‌سازی‌ها در نظام اندیشه‌ی امام خمینیرحمه‌الله، آن‌چنان‌که باید، مورد توجه جامعه‌ی علمی قرار نگیرد. شاید تا حدودی غیرقابل باور باشد، اما تقریباً هیچ تحلیل، کتاب یا برنامه‌ی پژوهشی جدی‌ نیست که کاری در این زمینه ارائه کرده باشد. در حالی که «اسلام ناب-اسلام آمریکایی» به‌عنوان عصاره‌ی اندیشه‌ی امام خمینیرحمه‌الله، یک تئوری جامع است که قابلیت تبیین بسیاری از شکاف‌ها و پدیده‌های اصلی جهان اسلام را دارا است و می‌تواند به‌مثابه یک اندیشه‌ی بدیل، از بسیاری از مسائل به‌ظاهر غیرقابل حل موجود، صورت‌بندی جدید و راهگشایی دست دهد.

خطای کلیدی بعدی، متوجه بازخوانی‌های غیرضابطه‌مندی است که از این مفهوم انجام شده است. اغلب درباره‌ی اسلام ‌ناب بسیار سخن گفته می‌شود. به یک معنا، تمام کسانی که در تمام حوزه‌های تفکر اسلامی در حال پژوهش یا سخنرانی هستند، مدعی هستند درباره‌ی اسلام ناب کار می‌کنند. اما باید توجه داشت مراد از تئوری اسلام ناب-اسلام آمریکایی، مفهوم اسلام ناب در کلیت خود نیست، بلکه مفهوم و تمایزی است که به‌وسیله‌ی امام خمینیرحمه‌اللهطرح و صورت‌بندی شده است. این بصیرت مهم در پیام حج رهبر انقلاب به‌روشنی برجسته شده است: «نخستین‌بار امام راحل بزرگ ما به تمایز این دو مقوله همت گماشته و آن را وارد قاموس سیاسی دنیای اسلام کرد.»^۱بی‌توجهی و عدم بازخوانی تمایزی که امام خمینیرحمه‌اللهمیان این دو مقوله تبیین کرده، برداشت‌های متفاوت و گاهی متضاد را ذیل این مفهوم جای داده است.

ادوار نظریه «اسلام ناب-اسلام آمریکایی»
نظریه‌ی اسلام ناب-اسلام آمریکایی، یکی از بنیانی‌ترین وجوه اندیشه‌ی‌‌ سیاسی و اجتماعی امام خمینیرحمه‌الله، ادواری را طی کرده است. فهم این ادوار، زمینه‌ی مناسبی برای درک معنای این نظریه دست می‌دهد. در ادامه تلاش می‌شود تصوری از این دوره‌ها به‌اختصار به بحث گذاشته شود.

با بررسی متونی که امام خمینیرحمه‌اللهدر زمینه‌ی این نظریه نوشته یا بیان کرده‌اند، می‌توان شکل‌گیری این نظریه را تشریح کرد. پس از امام خمینیرحمه‌الله، حضرت‌ آیت‌الله خامنه‌ای این نظریه ‌را به‌مثابه یکی از کلیدی‌ترین «معارف انقلاب اسلامی» دانسته و «راز بزرگ» انقلاب را براساس آن تشریح می‌کنند. ایشان در طول مدت رهبری خود، بارها و بارها با استناد به مفاهیم و منطق این نظریه، مسائل کشور و جهان اسلام را تشریح می‌کنند.

مفهوم‌سازی‌های متعدد و کاربرد‌های فراوانی که در بیانات ایشان وجود دارد، حکایت از نقش محوری ایشان در بسط و احیای این نظریه‌ی کانونی، اما مهجور امام خمینیرحمه‌اللهدارد. براساس بسط و کاربست نظریه‌ی اسلام ناب-اسلام آمریکایی، در ادبیات حضرت‌ آیت‌الله خامنه‌ای می‌توان ادوار دیگری را در تاریخ حیات اجتماعی این نظریه تمییز داد. بر این اساس، نظریه‌ی اسلام ‌ناب-اسلام آمریکایی به‌عنوان یک مفهوم و دال جدی در اندیشه‌ی امام و رهبری، پنج دوره‌ی متمایز را طی کرده است:

۱. طرح مبادی
منظور از طرح مبادی، دوره‌ای است که علی‌رغم تأکید بر معانی، مبانی و تضادهای معرفتیِ مطرح در این نظریه، هنوز ادبیات و واژگان اسلام ناب-اسلام آمریکایی به‌طور جدی صورت‌بندی و مطرح نشده است. به‌‌عنوان نمونه، در اولین پیام سیاسی-اجتماعی به‌جای‌مانده از امام خمینیرحمه‌اللهدر تاریخ ۵ اردیبهشت ۱۳۲۳، تضاد میان دوگانه‌ی «قیام لله/قیام برای نفس» مطرح است.^۲این دوگانه در سال‌های پس از خرداد ۱۳۴۲ با تعابیر مختلف میان اسلام ناقص و اسلام جامع، اسلام عدالت‌خواه و اسلام انقلابی مطرح می‌شود:
«اسلام دین افراد مجاهدى است که به دنبال حق و عدالت‌اند. دین کسانى است که آزادى و استقلال مى‌خواهند. مکتب مبارزان و مردم ضداستعمار است. اما این‌ها اسلام را طور دیگرى معرفى کرده‌اند و مى‌کنند. تصور نادرستى که از اسلام در اذهان عامه به وجود آورده و شکل ناقصى که در حوزه‌هاى علمیه عرضه مى‌شود، براى این منظور است که خاصیت انقلابى و حیاتى اسلامى را از آن بگیرند.»^۳

امام خمینیرحمه‌اللهاین نگاه انتقادی نسبت به «شکل ناقص اسلام در حوزه­‌های علمیه» را تا بالاترین سطوح مطرح کرده و این‌چنین است که حتی «رساله­‌های عملیه» به‌عنوان محصول اندیشه‌ی مراجع تقلید وقت را نیز در این چارچوب، مورد نقد قرار می­‌دهند که تفاوت‌های زیادی میان رساله‌ها، به‌عنوان متون مبنا در «آنچه به‌عنوان اسلام معرفی می‌شود» و منابع سنت اسلامی (قرآن و حدیث) به‌عنوان متون مبنا در اسلام واقعی، وجود دارد. این تفاوت عمدتاً در دو مؤلفه‌ی «جامعیت» و «تأثیر عینی در زندگی» مشخص می‌شود و «نسبت اجتماعیات قرآن با آیات عبادى آن [برخلاف رساله‌های عملیه]، از نسبت صد به یک هم بیشتر است!»^۴

از نظر ایشان، «آنچه به‌عنوان اسلام معرفی می­‌شود»، «ناقص» است، ابعاد اجتماعی اسلام را در بر ندارد و «خاصیت انقلابی و حیاتی» از آن گرفته شده است. به همین دلیل، ایشان ضمن تأکید بر اهمیت ابعاد عبادی اسلام و اینکه «البته مسائل عبادى را باید یاد بدهید»^۵تأکید دارند که اسلام با محوریت قرار گرفتن مسائل دیگری مطرح شود: «اما مهم مسائل سیاسى اسلام است، مسائل اقتصادى و حقوقى اسلام است. این‌ها محور کار بوده و باید باشد.»^۶

با این همه، به نظر می‌رسد ما در طرح مبانی و معانی این نظریه با دو دوره مواجه هستیم. اگر در سال‌های قبل از خرداد ۴۲ تأکید بیشتر بر طرح اسلام ناب بود، در دوره‌ی پس از خرداد ۴۲، نفی اسلام‌های متحجر و متجدد پُررنگ‌تر می‌شود.

۲. مفهوم‌سازی و صورت‌بندی
در سال‌ آخر عمر امام خمینیرحمه‌الله، ایشان تجربه‌ی نظری و عملی ربع قرن درگیری میان قرائت انقلاب اسلامی از اسلام با اسلام مقدس‌مآب و اسلام متجددمآب را مفهوم‌سازی می‌کنند. پس از دو و نیم دهه، این درگیری ژرف معنایی، در قالب واژگان و مفاهیم دوگانه‌ی اسلام ناب-اسلام آمریکایی چارچوب‌بندی می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد در جای‌جای پیام‌های رسمی و عمومی و نامه‌های خصوصی، حکومتی و عمومی امام خمینیرحمه‌اللهدر این دوره، از ادبیات و مفهوم‌سازی‌های این نظریه استفاده شده است. نمودار زیر فراوانی کاربرد دو واژه‌ی کلیدی این نظریه در ادبیات امام خمینیرحمه‌اللهرا در این دوره با دیگر سال‌ها مقایسه می‌کند.

نگاره‌ی پنج:حضرت آیت‌الله خامنه‌ای نیز مفهوم اسلام آمریکایی را
در موارد متعددی درباره‌ی اسلام تجدد و اسلام تحجر به کار می‌برند.

تاریخ و تفکر انقلاب بزرگ­تر*

درورد می فرستیم به روان پاک شهدای دانشجوی پیرو خط امام(ره) خصوصا شهیدان وزوایی، علم الهدی و رجب بیگی که با دو- سه دهه عمرکوتاه­شان، تنه به تنه­ی اسطوره­ها می­زنند.

امیدوارم در این فرصت کوتاهی که در اختیار داریم کمی درباره­ی «تاریخ و فکر انقلاب بزرگتر»- تعبیری که امام برای ماجرای 13 آبان به کار بردند- گفتگو کنیم. واقعیت این است که ما درباره­ی انقلاب دوم چیز زیادی نمی­دانیم؛ گرچه درباره­ی انقلاب اسلامی هم چیز کمی می­دانیم، اما درباره­ی انقلاب بزرگتر چیزهای به مراتب کمتری می­دانیم. چرا که مثلا گاهی چند خطی درباره انقلاب اسلامی آموزش داده می­شود اما در همین آموزش­ها هم حرفی از انقلاب بزرگتر نیست؛ ما  سراغ نداریم هزاران صفحه اسناد لانه جاسوسی، جزء رفرنس­های یکی از کتاب­هایی باشد که برای درس معارف انقلاب و آموزش انقلاب اسلامی نوشته شده است. گرچه ماجرا خیلی عمیق­تر از این حرف­هاست و تاریخ و اندیشه­ی انقلاب دوم و اسنادی که در جریان این انقلاب به دست آمده، خود منبع مهمی است برای آموزش­های ضروری و تخصصی در علوم سیاسی، اجتماعی و در روابط بین الملل.

بنا داشتم در این فرصت، بیش­تر درباره­ی اسناد به دست آمده از لانه­ی جاسوسی گفتگو بکنیم؛ اما دیدم حتی اشاره به این حدود 9000 صفحه چندین جلسه زمان می­خواهد. بنابراین مروری گذرا بر بستر تاریخی انقلاب بزرگتر داشته باشیم، و در این میان در چند جمله­ هم درباره­ی اسناد تآمل بکنیم.

تکرار تاریخ و معرفت تاریخی انقلاب دوم

یک مسئله‌ این است که ما نگاه­مان به «تاریخ» انقلاب دوم نباید فقط تاریخی باشد؛ ما می‌توانیم حل بسیاری از گره­های کور معرفتی و شناخت­های ضروری سیاسی اجتماعی را از طریق این بازخوانی به دست آوریم.

مسئله‌ی دیگر اینکه وقتی وقایع سیزده آبان و تاریخ آن را مرور می­کنیم، این احساس به انسان دست می­دهد که پای یک فیلم تکراری نشسته­؛ کاراکترها همان کاراکترهاست، اما بازیگرانش عوض شده است؛ و البته گاهی عوض هم نشده و همان آدم­ها همان نقش­ها را بازی می­کنند؛ تازه کمی زیر پوستی‌تر و حرفه­ای­تر از قبل. گویی قصه­ی امروز ما و تاریخ سیزده آبان 57، همان نسبتی را با هم دارند که شبکه آی­فیلم با آرشیو صداو سیما! و این همه شباهت خیلی عجیب است.

به عنوان نمونه کسی که این روزها خواستار عدم حضور مسئولان دولتی در راهپیمایی­های 13 آبان شده، همان روزها به عنوان نماینده­ی دولت موقت به کردستان اعزام می­شود. اما به یکباره اعلام می‌شود به وسیله­ی کروهک دموکرات کردستان ربوده شده است. پس از چند روز که آزاد می­شود، اعلام می­کند: با گروهی از سران حزب دموکرات(گروهک طرف درگیری در کردستان) مواجه شدم و با آن­ها به مذاکره پرداختم! در این مذاکرات به این نتیجه رسیدم که خواست­ها آن­ها منطقی است!! همین فرد امروز هم نقش مشابهی دارد، تمام. البته این­ها اسناد محرمانه نیست، متن رویدادهای تاریخی است که در مطبوعات وقت هم منتشر شده و باید در بررسی بستر تاریخی 13 آبان مورد توجه باشد.

بازخوانی این تاریخ، امروز به ما کمک می­کند که از طریق این مشابهت­ها به فهم دقیق­تری از ماجرا برسیم، چرا که ما با جریان­ها فکری مشخصی مواجهیم و تغییر افراد خیلی مهم نیست.

زمینه‌های تاریخی انقلاب دوم

شاید لازم باشد برای بازخوانی تاریخ 13 آبان، کارمان را از ساعت نه و ربع صبح بیست و پنجم بهمن­ماه 57، آغاز کنیم. از وقتی که برای اولین بار سفارت آمریکا اشغال شد. به وسیله گروه چریک­های فدایی خلق؛ آن هم کمتر از سه روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی؛ اتفاقا برخلاف سیزده آبان، کار به درگیری مسلحانه با تفنگ­داران سفارت هم کشیده می­شود و همه افراد سفارت دستگیر و به کمیته­های انقلاب تحویل داده می­شوند. یک­سری افشاگری­هایی هم انجام می­دهند. اما این حرکت به هیچ وجه مورد توجه امام و امت واقع نمی­شود و اساسا از تاریخ انقلاب و ذهن­ها حذف می­شود. امروز بر خلاف سیزده آبان کسی یادی از بیست و پنج بهمن نمی­کند، اغلب حتی اطلاعی هم از آن نداریم.

با این حال امروز برخی­ها می­خواهند بگویند ضد آمریکایی بودن ما و ضد استکباری بودن ما ریشه در روحیه چپ­گرایی دهه اول انقلاب دارد و به نوعی محصول سرایت و نفوذ افکار حزب توده، فدایی­ها، جاما و غیره است. در صورتی که بازخوانی همین برش از تاریخ انقلاب کافی است تا نشان بدهد، نقش گروه­ها و عقاید چپ در ضدآمریکایی بودن انقلابیون اصیل، به اندازه همان نقشی است که بیست و پنج  بهمن در تاریخ انقلاب دارد. در بازخوانی این تاریخ، افسانه­بافی­هایی که در بزرگ­نمایی نقش امثال جاما می­شود، بیشتر به جوک­های بی‌مزه‌ای شبیه‌اند که کسی از مردم را به خنده نمی­اندازد. اما متأسفانه گاهی برخی ههمیشه مسئولان در خاطرات­شان این جوک­ها را خیلی جدی تعریف می­کنند و اصل اشغال لانه جاسوسی را محصول تندروی و چپ­گرایی می­دانند. تنها جواب به این­ قبیل­ حرف­ها، بازخوانی تاریخ و یادآوری واقعیتی است که انکار و مخفی شده است. این عدم بازخوانی تاریخ است، که راه را برای این کاریکاتوریست­ها و ظاهرگراهای مدرن بازکرده تا در عقاید فراموش شده چپ­ها بگردند و با کوچک­ترین شباهت­هایی، اندیشه­ها و آرمان­های انقلاب را به نوعی میراث و مرده­ریگ آن­ها بدانند. البته آن­ها این کار را در مورد باقی آرمان­ها و آرمان­خواهی­ها انجام می­دهند؛ این­که که مثلا حس عدالت­خواهی­ و حتی بخش­هایی از نظام اقتصادی قانون اساسی را صراحتا سوسیالیستی می­دانند. اما بازخوانی بی­واسطه­ی تاریخ انقلاب، شیشه­ی عمر این دیوهای دروغ­ را خواهد شکست و در این­جا این تاریخ برای ما اهمیتی کاملا معرفتی و معرفت­شناختی خواهد داشت.

مسائل کشور در سال­های پس از پیروزی انقلاب بسیار پیچیده است. انقلاب در ماه­های اول ما با مسئله شریعتمداری و حزب خلق مسلمان مواجه است: یکی از مراجع تقلید بزرگ قم که سفارت آمریکا سرمایه­گذاری زیادی برای قرار دادن آن در برابر امام خمینی انجام می­دهد؛ برای فعالیت­های تشکیلاتی او و برای مرتبط کردن او با دیگر مهره­های سیاسی.  مسئله­ی کردستان هم خیلی جدی است و یک جنگ منطقه­ای واقعی است. اختلافات بنیادین دولت موقت و هاله­ی پیرامونی آن، جبهه ملی با خط اصیل امام و انقلاب، در حال پدیدار شدن است. دولت با طراحی عباس امیرانتظام برای انحلال مجلس خبرگان قانونی اساسی برنامه­ریزی می­کند. در یک طرف مجلسی که با رأی آزاد مردم و از صندوق انتخاباتی که دولت موقت آن را برگزار کرده بیرون آمده است و در طرف دیگر امیرانتظامی که نزدیک­ترین روابط را با سفارت امریکا دارد؛ و بعدها بر اساس اسناد سفارت به جرم جاسوسی به حبس ابد محکوم می­شود. جالب اینجاست که وی در این دوران سفیر ایران در کشورهای اسکاندیناوی است و محل مأموریت او استکلهم است. استبداد فرزند استعمار است. این ماجرا هم تکراری است و ما بعدها بازتولید همین جریان را هم داریم؛ ایستادن غربگراها در برابر رأی مردم با عقبه‌ای­ از طراحی و پشتیبای آمریکایی؛ همان ماجرای تکراری حمایت استعمارگران خارجی از استبدادگران داخلی، البته در چارچوب استعمار فرانو. اوضاع درونی کشور به هم ریخته است. وزیرخارجه دولت موقت نیمه­های مهر با وزیر خارجه امریکا دیداری دارد. در همان موقع سخنگوی دولت موقت اعلام می­کند سفیر سابق آمریکا در کردستان است! ماجرای کردستان زمان زیادی از دولت موقت می­گیرد یا به عبارتی نمی­گیرد، چون دولت کار چندانی در ماجرای کردستان انجام نمی­دهد؛ تا کار می­رسد به فرمان امام که به نوعی نقد مسامحه­کاری­های دولت موقت هم هست و بعد هم که شهیدچمران به کردستان می­روند، پاوه آزاد می­شود و کمر بحران در کردستان می­شکند. جالب این­جاست که درست در همین شرایط است که رئیس دولت علیه امام مصاحبه می­کند، امام را نقد می­کند، مهم­ترین حرفش هم این است که «امام تا حالا مدیر یک شرکت هم نبوده!»؛ خنده­دار است، باور کردنی نیست، اما واقعیت دارد!  ­اواخر مهرماه 58 رئیس دولت موقت با اوریانا فالاچی خبرنگار مشهور ایتالیایی مصاحبه­ای انجام می­دهد و علیه امام(ره) حرف­های صریحی می­زند. (مجموعه­ای مصاحبه­های او با شخصیت­های برجسته­ی جهان، از جمله همین مصاحبه­ی او در یک کتاب منتشر شده و به فارسی هم ترجمه شده است). بازرگان در این صاحبه ضمن نقد برخوردهای انقلابی امام می­گوید: «امام هرگز نه یک مرد سیاسی بوده، نه یک ژنرال و نه یک مدیر شرکت. با این توضیحات می­خواهم بگویم که ایشان هرگز خود را آماده­ی برخورد با چنین مسئولیت­هایی که اکنون در پشت خود احساس می­کنند، نکرده بود. بنابراین از این­که چگونه باید حکومت کرد و چگونه می­بایست یک مملکت را اداره کرد، ایشان اطلاعی ندارند.» 

وقتی در این سطح در مورد امام این طور صحبت می­شود، مشخص است که هاله پیرامونی دولت موقت که ملی­گراها باشند چه موضعی و چه برخوردی  با امام و انقلاب دارند. اتفاقا پروژه و موضوعی که در آن ایام این­ها در دست دارند، کمرنگ کردن نقش  امام به وسیله­ی کانالیزه نشان دادن ایشان است. از آن­جا که نمی­توانستند صراحتا مقابل امام بایستند، سعی ­می­کردند در سخنرانی­های عمومی خودشان با تجلیل ظاهری از امام، با این لحن که شما رهبر همه­ی ملت و پیش­برنده­ی همه­ی انقلابید، بگویند پس لطفا با همه انقلابیون ارتباط داشته باشید نه با یک طیف خاص!

و اگر سخنرانی­های امام در آن ایام را – که چون فرصت نیست از خواندن عین این جملات صرف نظر می­کنیم- مرور کنیم، می­بینیم ایشان دارند مظلومانه از خودشان دفاع می­کنند در برابر تهمتِ کانالیزه بودن و انحصاری شدن. و جالب این­جاست که این سخنان و دفاعیه­های  امام از صدا و سیما به ریاست صادق قطب­زاده حتی یک بار هم پخش نمی­شود، اما تهمت­ها به امام بارها و با ضریب پخش می­شود.

البته هر کدام از این ماجراها تاریخچه­ی مفصلی دارد و یک مدخل مهم در تاریخ انقلاب بزرگتر است، اما فعلا ما به دنبال بررسی زمینه­های تاریخی 13 ابان هستیم و نمای کلی­ای از شرایط سیاسی- اجتماعی وقت.

در این فضای آشفته که هزار مسئله­ داخلی و غیره وجود دارد، امام نگاهش به آمریکاست. حتی وقتی گروهک­های به ظاهر چپ­گرا توطئه می­کنند، امام ریشه­ی ماجرا را آمریکا می­دانند. آمریکا برای امام «مسئله اصلی» است که مسئله­های فرعی دیگر همه بازگشت می­کند به این مسئله­ی اصلی؛ در این فضاست که امام روز قدس و راهپیمایی برائت از مشرکین را در اولین حج پس از انقلاب مطرح می­کنند. و همه این موضع­گیری­ها نه با تنش زدایی و انفعال غربگراها می­خواند، نه با منطق به اصطلاح دکترین ام­القرای جناح راست.

روزهای نزدیک به 13 آبان: چه کسی تقاضای ملاقات کرد؟

در این­جا لازم است مشخصا به شرایط مرتبط با 13 آبان برسیم؛ به نظر می­رسد برای تحلیل 13 آبان 58 باید اتفاقات 10 آبان، سه روز قبل از آن را مرور کنیم. ده آبان سالروز پیام تاریخی امام به دانشجویان و دانش­آموزان است. در این پیام امام می­گویند: «بر دانش‏آموزان، دانشگاهیان و محصلین علوم دینیه است که با قدرت تمام، حملات خود را علیه امریکا و اسرائیل گسترش داده و امریکا را وادار به استرداد این شاه‏ مخلوع‏ جنایتکار نمایند و این توطئه بزرگ را بار دیگر شدیداً محکوم کنند.»

این پیام زمینه­ی لازم برای برنامه ریزی اشغال سفارت را در دانشجویان به وجود می­آورد و جلسات برنامه­ریزی برای اشغال را  شکل می­دهد. از طرف دیگر، ده آبان روزی است که نخست وزیر دولت موقت، اولین دیدار رسمی را پس از پذیرش شاه در آمریکا با مسئولین این کشور انجام می­دهد. مهندس بازرگان، نخست وزیر و دکتر ابراهیم یزدی، وزیر خارجه دولت موقت که برای حضور در سالگرد انقلاب الجزایر یه این کشور سفر ­کرده­اند، با مشاور کارتر، برژینسکی دیدار می­کنند. و البته بعد از این دیدار هم بازی «چه کسی تقاضای ملاقات کرد؟» که یک مسئله فرعی و حاشیه­ای است به راه می­افتد. درست مثل امروز؛ چرا همه چیز تکراری است؟

برژینسکی می­گوید بازرگان تقاضای ملاقات داده و بازرگان و یزدی می­گویند برژینسکی. همه در ایران در یک حالت بهت و اعجاب به سر می­برند. دکتر یزدی در رابطه با دلایل این ملاقات می­گوید که این تماس در جهت تفهیم مواضع انقلابی ایران به برژینسکی بوده است!

مهندس بازرگان در مصاحبه­ای مطالبی را بیان می­کند که متن استدلال­ها، جملات و حتی آهنگ صحبت­هایش تا حد زیادی  برای ما آشناست: «سه شنبه­ی گذشته، یعنی دو روز قبل از عزیمت من به الجزایر کاردار سفارت آمریکا در تهران به من اطلاع داد که برژینسکی مایل است هنگام اقامت من در الجزایر، ملاقات و مذاکره­ای انجام دهد و امروز این دیدار انجام شد.»!!

بعد هم این مسئله مطرح است که امام از این دیدار خبر داشته­اند و اجازه داده­اند یا نه. البته یزدی این پرسش را بی­پاسخ نمی­گذارد و در این باره توضیح می­دهد: «اینکه چه کسانی به الجزایر می­آمدند به درستی نمی­دانستیم؛ بنابراین [در دیدار قبل از سفر با امام خمینی] کلیات مسائل و گفتگوهای احتمالی که ممکن بود پیش بیاید را خدمت ایشان مطرح کردیم.» بعنی معلوم نیست تقاضای دیدار قبل از عزیمت مطرح شده یا اصلا نمی­دانستند چه کسی به الجزایر می­آید؟ یزدی یک یک استدلال دیگر هم دارد که آن­هم شنیدنی است: «شما به وزیر خارجه­تان اعتراض می­کنید که چرا با یک دیپلمات خارجی ملاقات کرده... آن هم ما ملاقات نکردیم. [برژینسکی] عینا مثل شمر بن ذی الجوشن که شب عاشورا به دیدن ابوالفضل رفت، به دیدن مهندس بازرگان آمد. مهندس بازرگان هم گفتند چه کنیم او را بپذیریم یا نپذیریم؟» البته انصاف به خرج بدهیم این استدلال شمری تکراری نیست و دیالوگی است که فقط از امثال ابراهیم یزدی بر می­آید! البته از طرف دیگر هم این برژینسکی است که می­گوید: «در جریان این سفر بود که بازرگان نخست وزیر ایران تقاضا کرد دیداری با هم داشته باشیم.»

در شرایطی که این سناریوهای نابه جا و تکراری در تاریخ انقلاب در حال بازسازی و بازتولید است، در برابر آن و در برابر اقدامات نابجای ناشی از این پروژه­، خط امام هم باید بازخوانی و بازسازی شود و این یک مسئولیت عمیق معرفتی است. چرا باید برای خطایِ آزمودنِ آزموده، هزینه بدهیم؟ چرا باید سناریوهای تکراری را تجربه­ کنیم؟ پاسخ روشن است: چون این تجربه­های اجتماعی ما تبدیل به معرفت اجتماعی نشده؛ حتی گاهی بازخوانی هم نشده و به کل فراموش شده است. وقتی حافظه­ی تاریخی و جمعی نداشته باشیم، باید هزینه­ی تکرار و درجا زدن را بدهیم و مسئولیت این هزینه متوجه ما، یعنی کسانی که در بازخوانی این تجربه­ها و در تبدیل­شان به یک اندیشه­ی عمومی کوتاهی کرده­ایم، هم هست. ما اگر نتوانیم با یک ادبیات علمی و در گفتگوی روشن به جامعه توضیح بدهیم استکبار ستیزی ما شرح و مبنا و منطقی دارد که به بیش از 9000 صفحه اسناد به دست آمده از سفارت امریکا متکی است، اگر ما این تاریخ و این اسناد را فراموش کردیم، چه دلیلی دارد کسی پیدا نشود و شعار«مرگ بر امریکا» و «پرچم سوزی­»های ما را بی منطق جلوه ندهد؟ لازم نیست ساعت­ها نطق کنیم و استدلال­های انتزاعی یا استراتژیک بیاوریم، کافی است تاریخ را بازخوانی و از پاک شدن یا پاک کردن حافظه اجتماعی جلوگیری کنیم، عقلانیت عمومی کار خود را خواهد کرد.

دستگاه دیپلماسی نظام اسلامی؛ دستگاه دیپلماسی انقلاب اسلامی

مسئله دیگر این است که ما باید یک دستگاه دیپلماسی مستقل برای انقلاب اسلامی داشته باشیم. یا به عبارتی فضایی که امام­خمینی برای نقش آفرینی مردم در دیپلماسی فراهم آوردند را در برابر نگاه دولت محور تکنوکرات­ها احیا کنیم. در اسناد لانه سندی هست که در 26 جولای 1979 از واشنگتن به سفارت­خانه آمریکا نوشته می­شود: «ما به این امر واقفیم که راه حداقل کردن مخالفت­های با این امر [مخالفت ایرانیان و مردم با سفر پهلوی به ایالات متحده] و یا خطرات برای امریکاییان و یا کدر شدن روابط دو کشور در دست بازرگان و دولت اوست». تا زمانی که مسیر ابراز عقاید ما در عرصه بین الملل دولتی باشد، این واقعیت هست. همین نگاه را الآن هم دولت امریکا دارد که خیال می­کند چون می­تواند با یک شیردال تقلبی سر رئیس سازمان گلدوزی ما را شیره بمالد، پس مشکل او در ایران حل است! باید نشان داد که روابط ما را نه حسن نیتِ سرخوشانه و  تخیلی برگرفته از یک مجسمه­ی تقلبی، که یک نگاه واقعیت­گرایانه­ و آرمانیِ برآمده از بیش از 9000 صفحه سند غیر تقلبی و اصلی تعیین می­کند.

سیزده آبان بنیان­گذاری دستگاه دیپلماسی انقلاب اسلامی است. در کنار دستگاه دیپلماسی­ای که در چارچوب دولت ملت فعالیت می­کند؛ نظام امت و امامت و تفکر انقلاب اسلامی هم دستگاهی دارد که به بازتولید ادبیات امام و انقلاب در فضای دیپلماسی می­اندیشد؛ به بین الملل توحیدی، به بر هم زدن قواعد ظالمانه­ی بین الملل، به نابودی اسرائیل و به پشتیبانی از نهضت های آزادیبخش­ جهان و به عمق استراتژیک انقلاب اسلامی ایران فکر می­کند؛ و در یک کلام، یک بنیان‌گذاری یک وزارت خارجه است اما نه برای دیپلمات­ها، که برای انقلابی­ها.

در اسناد لانه جاسوسی بیش از صد استراتژی و تاکتیک برای مقابله با انقلاب اسلامی وجود دارد و قابل دسته بندی است و سالگرد سیزده آبان می­تواند فرصتی باشد برای بازخوانی این اقدامت و اسناد. چرا که همین امروز بسیاری از همین روش­ها در سطحی متفاوت­تر و پیشرفته­تر همچنان در دستور کار آمریکا و دشمنان انقلاب و ملت ایران است. این­ها باید بازخوانی شود تا مشخص شود این توطئه نیست که توهم است، بلکه این منادیان تئوری «توهم توطئه» هستند که برای راحت­تر کردن اجرای برخی پروژه­ها در گوش ما لالایی می­خوانند. البته همه چیز هم توطئه نیست، همچنان که هر توطئه­ای لزوما موفق نیست و اما از طرف دیگر در اسناد سفارت هم نمونه­های زیادی هست که افرادی جاسوس و عامل اجراییِ پروژه­های امریکایی هستند، حتی بدون این­که خودشان خبر داشته باشند! به هر حال این روش­ها و طرح­های آمریکایی همین امروز هم در حال پیگیری است. آمریکا این کارها و جاسوس‌ها را درباره­ی دولت­های دوست خودش هم انجام می­دهد چه برسد به دشمنانش و به ملت­های مظلوم و مستضعف. و ما امروز مسئولیم که نه فقط خودمان این اسناد را بازخوانی کنیم بلکه نتایج مطالعات­مان را در سطح جهان به گوش مستضعفین و محرومان برسانیم. جبهه­ی جهانی مستضعفین از به اشتراک گذاشتن این تجربه­ها به وجود می­آید و تقویت می­شود. چرا همه باید از یک سوراخ گزیده شوند؟ امروز ما در برابر این مسئولیت مهم قرار داریم و صدور انقلاب اسلامی، دستاوردها و ایده­های آن فقط در ارتباط با انقلاب اسلامی مطرح نیست، انقلاب دوم و بزرگ­تر هم داشته­های زیادی برای صادرات دارد.

مبنای هستی‌شناختی انقلاب دوم

مسئله­ی دیگر منطق و مبنای فکری «انقلاب دوم» است. این اندیشه در دو سطح قابل پیگیری است. یکی در سطح هسته­مرکزی این تفکر و بعد هستی شناختی آن و دیگری در سطح اندیشه اجتماعی؛

در بعد لایه­های هستی شناختی انقلاب دوم، مانند انقلاب اول، اندیشه توحیدی قرار دارد. اما چه اندیشه­ی توحیدی­ای؟ انقلاب دوم در ذات خودش حامل نگاهی به توحید است که به تعبیر جزوه­ای که رهبری قبل از انقلاب نوشته اند، اندیشه­ی موجود فلسفی و عقلی و مجرد و ذهنی درباره­ی توحید را تا حدود زیادی تحریف شده است و توحید ناب – که مبنای اسلام ناب است- اندیشه­ای که نفی عبودیت غیر خدا در آن از هر چیز پر رنگ­تر است. به تعبیر همین جزوه این بعد نفی­ای نسبت به عبودیت و سلطه­ی غیر خدا «روح توحید» است؛ آن اندیشه­ی توحیدی که حامل این نفی نباشد، اندیشه­ای مرده و یک توحید بی روح مرده است. از دل همین نفی است که مبارزه با استکبار بیرون می­آید و «مرگ بر آمریکا» جزء تعقیبات نماز می­شود. و همین مقوله­ی «تکبیر» و نقشی که در ذکر و یاددآوری آرمان­های اسلام انقلابی دارد را نباید دست کم گرفت. این که به وسیله­ی محافظه­کاران وطنی نسبت دیپلماسی و تکبیر به سخره گرفته می­شود؛ نشان همین اهمیت است. مهم این است که این اندیشه­ی توحیدی و استکبار ستیزی برخاسته از آن، حتی در سطح تاکتیکی که همین سلسله­ شعارهای تکبیر باشد، به وسیله جنبش­های آزادی­بخش در جهان مورد استفاده قرار می­گیرد و ما این را مثلا در جنبش مقاومت اسلامی در یمن کاملا مشاهد می­کنیم. در همین کلیپی که پخش شد، که در جملات سخنرانی عبدالمالک الحوثی، رهبر جنبش، و در عکس­ها و تصاویر و در سرودهاشان این تأثیر پذیری از نگره­ی توحیدی انقلاب اسلامی، در سطح اندیشه­ای و در سطح تاکتیکی کاملا روشن است. این اندیشه بین‌الملل توحیدی و استکبارستیز و «تکبیر»محور هیچ­گاه در دستگاه دیپلماسی رسمی ما جدی گرفته نشده، و گاه در عالی­ترین سطوح هم مورد نقد و طعنه قرار گرفته است. اما همان میزان هم که به گوش دیگر ملت­ها و مستضعفین جهان رسیده، برای انقلاب اسلامی عقبه­ای استراتژیک فراهم آورده است. می­توان و می­بایست به کسانی که این ظرفیت را نادیده ­می­گیرند گفت «اگر انقلابی نیستید، لااقل دیپلمات باشید» و این ظرفیت­ها عمیق و اثر گذار را در دیپلماسی خود لحاظ کنید؛ اما این مفاهیم از اساس دستگاهی دیپلماسی خاص خود را می­خواهد.

اندیشه‌ی اجتماعی انقلاب دوم

در سطح اندیشه­ی اجتماعی مفهوم انقلاب «دوم» حامل یک اندیشه­ی روشن درباره­ی روند انقلاب اسلامی است. این اندیشه می­گوید انقلاب اسلامی1357 در جهت رسیدن به سه خواست تاریخی و فطری عمومی مردم ایران بوده است. معنویت­خواهی، عدالت­خواهی و آزادی­خواهی چه آزادی سیاسی- اجتماعی در برابر استبداد و چه آزادی ملی در برای استعمار یا همان استقلال. بر اساس این نگاه، ما در 21 بهمن از نظر این شاخص­ها، در یک وضع سیاهی قرار داشتیم، اما این طور نیست که پس از پیروزی انقلاب، در 23 بهمن، اوضاع کاملا فرق کرده و ما در یک وضعیت کاملا ایده­آل قرار گرفتیم. البته کسی نمی­گوید ما در 23 بهمن به همه­ی این خواست­های خودمان رسیده ایم، اما خیلی زیاد اتفاق می­افتد که طوری صحبت شود که گویی امروز رسیده­ایم؛ البته امروز ما به سطوح قابل توجه و بالایی از این سه خواست رسیده­ایم اما توقف این روند و محافظه­کاری، قتلگاه­ انقلاب است. ما پس از 22 بهمن برای مبارزه خود برای رسیدن به این سه خواست به به «امکان» بیشتری رسیدیم. امکان بیشتر برای مبارزه­ی بیشتر؛ انقلاب دوم هم نمودی بود از یک مبارزه­ی بیشتر برای آزادی­خواهی در برابر نظام سلطه­ی جهانی، برای استقلال­خواهی. بر اساس این اندیشه اجتماعی ما باید مرتب انقلاب کرد. انقلاب­های دوم و سوم و چهارم و .... برای رسیدن به همه این سه خواست خود طراحی و دنبال کنیم. البته همه این انقلاب­ها در جهت تکامل انقلاب اول و در راستتای ارتقاء دستاوردهای آن است.

اسناد لانه­ی جاسوسی و تاریخ انقلاب بزرگ­تر، متون مناسبی برای تشریح تفکر معارضان این انقلاب هستند. این اسناد تاریخی و تاریخ­سازند، تاریخ مصرف ندارند و بخش مهمی از تاریخ ما را روایت می­کنند. این اسناد فقط واجد ارزش اطلاعاتی و امنیتی نیستند، هر چند از برخی از کثیف­ترین طرح­های جاسوسی دستگاه­ها­ی اطلاعاتی نظام سرمایه­داری علیه بزرگترین انقلاب قرن پرده بر می­دارند. این اسناد می­توانند مبنای بازتولید یک معرفت اجتماعی قرار بگیرند و با احیای حافظه تاریخیِ ما و یادآوری تجربه­ی اجتماعی ما، به بسط و تقویت هویت ملی ما کمک کنند. هر که می­خواهد شرح و منطق و منظور ما از «مرگ بر آمریکا» و «آتش زدن پرچم آمریکا» را بداند، می­تواند 9000 صفحه سند بخواند.    

سخن را با جمله­ای از نوشته­ای از شهید مهدی رجب‌بیگی به پایان می­بریم، که با طنینی از سوگ و حماسه، پس از شهدات دانشجویان پیرو خط امام در هویزه نوشته شده است:

« خدایا! دست امریکا از استین صدام بیرون آمده است، تا خون جوان­های ما را بریزد و کفش امریکا به پای دوستان شیطان بزرگ رفته است تا گام به گام خط امام را سر ببرند؛ رسوایشان ساز.» آمین.

سیاست‌گذاری عمومی در جمهوری اسلامی

متن ضمیمه، تحقیقی مقدماتی است که درباره سیاست‌گذاری عمومی حضرت آیت الله خامنه ای داشته‌ام؛ و بخشی از  طرحی کلان‌تر درباره‌ی سیاست‌گذاری عمومی در جمهوری اسلامی. این بخش را اندیشکده برهان در قالب یک کتاب الکترونیکی منتشر کرده است.

لینک صفحه دانلود کتاب در سایت برهان

http://borhan.ir/Images/News/AtachFile/11-6-1393/FILE635452646738252918.pdf

×××

چکیده:

مطابق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران سیاست‌گذاری‌های کلی نظام جمهوری اسلامی از وظایف و اختیارات رهبری است. مسئولیتی که دو نیم دهه است حضرت‌آیت‌الله خامنه‌ای آن را انجام می‌دهند. انچه در فایل ضمیه مطالعه می نمایید، برای بررسی سیاست‌گذاری‌هایی که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دوران رهبری‌شان داشته‌اند، یک پیش‌درآمد کلی و تا حدی روش شناسانه را ارائه می نماید. این‌که چگونه سیاست‌‌گذاری‌هایی که معظم له در دو و نیم دهه‌ی اخیر داشته‌اند درتداوم انقلاب اسلامی و تعالی جامعه یا در پاسخ به مشکلات اجتماعی تأثیر گذاشته است. در این زمینه می‌توان این چنین استدلال کرد که بهتر است میان دو دسته سیاست‌گذاری‌های رهبری انقلاب تمیز قائل شد: سیاستگذاری‌های رسمی در چارچوب دولت/ملت که با عاملیت اجرایی نهادهای عمومی دنبال می‌شوند و سیاست‌های غیررسمی در چارچوب امت/ امامت که به شکل‌دهی توان عمومی جامعه برای حل مشکلات اجتماعی می‌پردازد. در فایل ضمیمه پژوهشی پیش رو است که برتحلیل دسته‌ی دوم این سیاست‌گذاری‌ها متمرکز خواهد بود.

نقدهایی بر استکبار ستیزی ما

(1) شرطی­ شدگی در استکبار ستیزی

به نظرم یکی از مهم­ترین مسائل و مشکلات ما در شناخت «انقلاب دوم»، یک نوع شرطی شدگی رسانه ­ای است. اینکه هر سال در 13 آبان و امسال یکی دو روز قبل از آن از صداو سیما مقدار معتنابهی کلیپ­ های تکراری و کلیشه­ ای پخش شود، بعد هم در 13ر آبان یک مراسم رسمی و بی­ روح برگزار شود با بیانیه­ ای حاوی کلیات ابوالبقاء در پایان آن؛ تداوم این شرطی­ بودگی در دو- سه دهه اخیر، کلیت تجربه­ ی استکبار ستیزی ما را به چالش کشیده است.

مسئله این­جاست که این چالش لایه معرفت تاریخی، که از بنیانی­ ترین مبادی معرفتی استکبار ستیزی ماست را به حاشیه برده است. استکبارستیزی بدون بازخوانی تاریخی و صرفا با استدلال­ های انتزاعی و ذهنی به شعار می­ انجامد و به ناکجا آباد می­ رود­. رشد همه­ ی این فضاهای فراماسونر شناسی و صهیونیست­ شناسی و شیطان­ پرستی­ شناسی و دیگر غرب­ ستیزی­ های خلسه­ ای در برابر استکبار ستیزی عینی مکتب امام^(ره)و انقلاب محصول همین وضعیت است. استکبار ستیزی­ ای که از واقعیت­ و تجربه­ ی تاریخی ما شروع نشود، چندان ره به جایی نخواهد برد.

 بخش مهمی از این تجربه تاریخی ما در همین ماجرای 13 آبان نهفته است. در بازخوانی تاریخ 13 آبان؛ در بازخوانی تفکر آن و در بازخوانی بیش از 9000 صفحه­ ای که از اسناد لانه جاسوسی در دست داریم.

اما چرا این بازخوانی ضروری انجام نمی شود؟ چون ما شرطی شده ایم و منتظریم هر سال 13 آبان شود! 13 آبان هم که یک روز بیشتر نیست و قد نمی­ دهد به این همه بازخوانی!! اصلا همین که ما ماجرا را به اسم مناسبتی آن «13 آبان» می­ شناسیم، نه به عنوان معرفتی-اجتماعی آن یعنی «انقلاب دوم» یا «انقلاب بزرگتر»، نشان­گر همین وضعیت است.

شاید یک راه چاره بسط زمانی این بازخوانی­ ها باشد. یعنی وقت و بی وقت جلسه بگذاریم و خروجی رسانه­ ای تولید کنیم با موضوع «انقلاب بزرگتر». شاید این طوری چرت شرطی شدگی را از سرمان پراند. اصلا بیاییم یک فیلد رسانه­ ای برای این ماجرا در نظر بگیریم و به جای ویژه نامه­ ها­ی یکهویی، هر چند وقت یک باره یک­ سری یادداشت و غیره­ در این باره بپراکنیم.

(2) استکبار ستیزی انفعالی

وقتی می­ دیدم برخی چقدر دلشان خوش است که با اقدامات نابجای دولت مردان تابوشکنی می­ شود، دلم می­ سوخت به حال این موجودات ترحم برانگیز. با خود می­ گفتم که اگر انقلابی نیستید لااقل دیپلمات باشید و بفهمید با «تلفن بازی» کاری به پیش نمی­ رود.

وقتی می­ دیدم چگونه منتقدان دولت را وحشی تصویر می­ کنند و از پشت تریبون­ های متعددشان درس ادب می­ آموزندشان که یعنی بی­ ادبید؛ یا وقتی می­ دیدم چگونه رأی نیمی از جامعه را، رأی به «افراط و تفریط»، رأی به «خشونت»، رأی به «خود رأی»، رأی به «تک رأیی»، رأی به «عدم مشورت»، رأی به به «عدم تدبیر» و امثالهم می­ دانند؛ احساس نفرت داشتم؛

احساس نفرت از این همه رویه­ ی تبخترآمیز و منش اشرافی؛ از این که در نظرشان هر که با آن­ هاست معتدل است و الباقی سوسک­اند همه.

اما راستش فکر نمی­ کردم روزی هم برسد که من هم با تمام وجود، با این موج رسانه ای حامیان دولت هم احساس بشوم. فکر نمی کردم به این زودی­ها بپوندم به موج «روحانی مچکریم».

اما وقتی امسال در دهه­ ی محرم، برای رسیدن به مجلس روضه از روی پرچم آمریکا رد می­ شدیم، وقتی پای منبر سخنران هیئت «تکبیر» می­ گفتیم، وقتی وسط شور عزاداری­ هامان «مرگ بر آمریکا» می­ گفتیم، و وقتی می­ دیدیم که چطور راه صد ساله­ ی تعمیق استکبارستیزی مان را یک شبه طی کرده­ ایم، دوست داشتم از ته دل داد بزنم و بگویم: «روحانی مچکریم»

اما راستش را بخواهیم نباید دل خوش کرد به استکبارستیزی های این روزهامان؛ چرا از انقلابی­ گری ما نبوده که این همه جزوه و پوستر و کلیپ و نشست و غیره طراحی شده. این انفعال دیگران بوده که ما را به این موضع انداخته است. اگر کسانی که از آمریکا منفعل­ اند را سرزنش می­ کنیم، خودمان هم جای سرزنش داریم که از آن­ ها منفعلیم! تا این انفعال -که رهاورد محافظه­ کاری ماست- را از خود نرانیم، استکبارستیزی­ هامان هم ارزش چندانی ندارند. چه این­ که اگر کسانی نباشد که اقدامات نابجا کنند، ما هم به خودمان نمی­ جنبیم و این خیلی خطرناک است. البته این سر درازی دارد این قصه­ ی جایگزینی انفعالی­ گری به جای انقلابی­ گری در ذهن و زبان نیروی اجتماعی معطوف به انقلاب اسلامی. قصه ی پر غصه ای که باز می­ گردد به این­که متأسفانه ما بیشتر اصولگراییم تا حزب اللهی. که قبلا روضه­­ اش را مفصل خواندم.(1)؛(2)؛(3)؛(4).

بررسی­ هایی درباره­­ ی نظریه اجتماعی غیر رسمی:

مناسبات مطالعات دفاع مقدس و رویکرد­های پست مدرن 

1-کتاب «دیدگاه؛ پنج گفتار درباب تاریخ فرهنگی با نگاهی به جنگ ایران و عراق» -همان­ طور که یکی از مؤلفان آن پیش بینی کرده- از جمله کتاب­ هایی است که بحث و گفت­گوی بسیاری را پیرامون خود شکل خواهد داد و هدف پرسش و نقد قرار خواهد گرفت. (دیدگاه:۳۹) این نوشته تلاش خواهد کرد بخشی از این بحث و گفتگو را شکل دهد. البته به نظر می­ رسد بررسی دیدگاه عمیقا نیازمند یک بررسی مقدماتی است: این کتاب از موقعیت و زمینه­ ای بر می­ خیزد که یک بررسی صحیح درباره­ ی آن، ناگزیر باید از بازخوانی این موقعیت متن­ مند شروع شود. این زمینه عبارت است از کار دفتر ادبیات و هنر مقاومت در بیش از دو دهه اخیر؛ این یادداشت قصد ورود به متن کتاب را ندارد، هر چند خالی از اشاراتی به آن نخواهد بود؛ در این جا بیشتر شکل دادن به یک گفتگو مورد نظر است. گفتگو درباره­ ی زمینه­ های اجتماعی و الزامات و مناسبات معرفت­ شناختی پیدایش این اثر؛که خود نشانه­ای از یک رویکرد کلان و یک دوران خاص در مطالعات دفاع مقدس و بلکه کلیت علوم اجتماعی در ایران است. و در دل این گفتگوهاست که ظرفیت­ ها و ظرافت­ های پژوهش دفاع مقدس برای نظریه اجتماعی بهتر روشن خواهد شد.

2-برای بررسی دفتر ادبیات و هنر مقاومت به عنوان بستر شکل گیری دیدگاه، به ناچار ابتدا باید یکی- دو مفهوم  به عنوان مقدمه و چارچوب مفهومی این بررسی تشریح شود.

یکی از این مفاهیم مفهوم «علوم اجتماعی غیر رسمی» است؛ اصطلاحی که بر اساس مفهوم «جامعه­ شناسی دگرواره» در کار فرید­العطاس، جامعه­ شناس مالزیایی بهتر قابل فهم و تشریح است. همانطور که می­دانیم العطاس متأثر از پدر و عموی خود، حسین و نقیب العطاس، مشخصا بر روی جامعه­ شناسی­های دگرواره و آلترناتیو کار می­ کند. او چند سال پیش کتابی منتشر کرد که گزارش و تصویر جامعی از تلاش­ ها برای دسترسی به جامعه­ شناسی دگرواره در جوامع آسیایی دست می­ دهد[۱]؛ برای نوشتن مقالاتی که در این کتاب گرد آمده­ اند به هفت- هشت آسیای جنوب شرقی کشور سفر کرد و کوشید تا گزارش جامعی از ایده­ ها و مفاهیم گفتمان­ های جایگزین در علوم اجتماعی در این کشورها دست دهد. همچنین زمینه­ های بسیاری وجود دارد که برای العطاس یک آشنایی نزدیک و شناخت کامل از فضای ایران و علوم اجتماعی آن فراهم آورده است. او در مصاحبه­ای نتیجه­ ی این شناخت خود را این چنین مطرح می­ کند: «بحث این است که جامعه شناسی رسمی در ایران واقعا دچار بحران شده است. جامعه شناسی­ ای که در دانشگاه تدریس می شود بسیار پوزیتیویست و توصیفی است. جامعه شناسی ایران در واقع خارج از دانشگاه و در نشریات و نشست ها ظهور یافته است. در واقعنوعی فرهنگ جامعه شناسانه در محافلی غیر از دانشگاهشکل گرفته است که حتی بین دانشجوها هم دیده می شود اما نه در کلاس های درس. این فرهنگ راه تولد نوعی جامعه شناسی جدید را هموار می کند.»

مفهوم «علوم اجتماعی یا جامعه­ شناسی غیر رسمی» در این مقاله، ناظر به استدلال العطاس درباره گفتمان­ های دگرواره، قابل تعریف است. البته غرض از طرح این بحث صرفا پیش­ کشیدن یک چارچوب مفهومی برای بررسی کارهای دفتر ادبیات و هنر مقاومت است و تفصیل آن از حوصله­ ی نوشتار خارج است. اما به اختصار می­ توان گفت مفهوم «علوم اجتماعی غیر رسمی» مشخصا بازگشت می­ کند به آن دسته از بحث­ ها و نظراتی که درباره­ ی مسائل عینی اجتماعی بحث­ های جدی­ ای را پیش می­ کشد، امادر عین حال «مکان» این مباحثات جایی خارج محافل آکادمیک و نهادهای رسمیِ این علوم است. البته در این­جا مراد از مکان، فراتر از موقعیت مکانی و جغرافیایی، بستر و ساختار اجتماعی و هم­چنین مکانت فکری و جغرافیای معرفتی است.

در چارچوب مفهوم علوم اجتماعی غیررسمی بهتر می­ توان کارکرد «دفتر ادبیات و هنر مقاومت» را تحلیل کرد. اگر جوهره­ ی علوم اجتماعی را دانش شکل گرفته پیرامون مسائل عینی یک جامعه، و نه شرح و یا نقد نظریه­ های اجتماعی بدانیم، این مرکز یکی از معدود مراکزی است که طی حدود دو و نیم دهه اخیر، درباره جنگ ایران و عراق و مسائل هم­ بود با آن – به مثابه یکی از اصلی­ ترین مسائل اجتماعی ما- به صورت مدون کار کرده است. در شرایطی که علوم اجتماعی رسمی در همه­ ی این مدت پدیده­ ی بزرگی همچون جنگ تحمیلی را با آن ابعاد و گستره­ ی تاریخی و اجتماعی نادیده گرفته و تقریبا به سکوت طی کرده است؛ این دفتر ادبیات و هنر مقاومت است که یک کانون مهم تفکر و مطالعه، پیرامون یک­ رشته از مسئله­ های عینی جامعه ایجاد کرده است.

اگر همچنان که موافقان و مخالفان جامعه شناسی رسمی در ایران دنبال می­ کنند، نظریه اجتماعی را یک چیز تولید شده بدانیم که کار ما در برابر آن تنها شرح نظری یا آزمون تجربی است، یا اگر نظریه اجتماعی را یک رشته استدلال­ ها و بصیرت­ های کلی و فلسفی درباب انسان و جامعه و تاریخ بدانیم، در این صورت نمی­ توان کار دفتر ادبیات و هنر مقاومت را در چارچوب نظریه اجتماعی تحلیل کنیم؛ چرا که هم به روش معتقدان علوم اجتماعی شرح یا آزمون یک سری از متون و نظریات موجود نیست و هم مسئله­ ی آن­ به بیان فلسفی منتقدان علوم اجتماعی جزئی است. اما اگر جوهره­ ی نظریه اجتماعی را در پردازش صورت بندی­ شده­ یِ مسئله­ ی عینی و اجتماعی بدانیم، آن­ گاه کار دفتر ادبیات و هنر مقاومت از معدود کانون­ های شکل­ دهی به نظریه اجتماعی در ایران، و خود یک نظریه­ ی اجتماعیِ البته در حال شدن است.

مسئله­ ی دیگری که در این رابطه اهمیت دارد «مسیری» است که دفتر ادبیات و هنر مقاومت به مثابه یک کانون مهم در جامعه­ شناسی غیررسمی در بررسی این بخش مسائل اجتماعی پیموده است؛ که مسیری تکاملی به نظر می­ رسد. به این معنا که بنیاد این دفتر بر اساس نوعی «شناخت انضمامی» بنیان­ گذاران آن از جنگ و دفاع مقدس شکل می­ گیرد. اگر در روش­ های تحقیق، مشاهده یا مشاهده­ی مشارکتی از کارآمدترین رهیافت­ های شناخت برشمرده می­ شود، شناخت پایه­ گذاران این دفتر علاوه بر آنکه از راه­ های معمول بهره می­ گیرد، از یک روش شناخت ناب­ تر هم ناشی می­ شود، که عبارت است از مشارکت در جنگ نه به قصد مشاهده­ ی مشارکتی، یا مشارکت در کنش­، که مشارکت در نیت­ مندی و قصد کنش­گران. بعد از این مبتنی بر پایان بلوغ یافته­ ی این شناخت، یک دوره فعالیت ژورنالیستی رقم می­ خورد و سپس در «کمان» به بلوغ خود می­رسد. در سطح دیگری شناخت­ های عینی و بی­ واسطه حاضران و کنش­گران دفاع مقدس در چارچوب تاریخ­ شفاهی، خاطره و … تدوین و منتشر می­ شود. و مجموع این کارها طی دو دهه نیم اخیر حجم بالایی از شناخت اجتماعی و تحلیل و بررسی نسبت به دفاع مقدس و مسائل هم­ بود را رقم می­ زند. ما در این­جا با یکی از پرکارترین کانون­ های نظریه اجتماعی غیر رسمی مواجه هستیم که اکنون به دورانی جدید از سیر و روند تکاملی خود نزدیک شده است. این بخش از نظریه­ ی اجتماعی غیر رسمی در دوره­ ی اخیر، عزم آن را کرده تا داشته­ های خود را به صورت نظریه­ ای علمی صورت­ بندی کرده و در ادامه در فضای اکادمیک نیز مطرح کند.در برهه­ ی اول از این دوره تلاش عمده­ ای را برای برقرار ارتباط با محافل علمی، نقد و ترجمه متون مرتبط را در دستور کار قرار می­ دهد، و در برهه­ ی اخیر مشخصا متوجه­ و معطوف به مسئله­ ی روش می شود.

3- بدیهی است جامعه­ شناسی رسمی به دلایل مختلف در مقابل ورود نظریه­ های غیر رسمی به فضای اکادمیک مقاومت کرده و برای طرد آن در درون جامعه علمی و به عبارتی «طرد آکادمیک» آن­ تلاش می­ کند. بسترِ این طرد و مقاومت، لایه­ های معرفت­ شناختی، روش شناختی و جامعه­ شناختی خاص خود را دارد. به لحاظ معرفت­ شناختی همان زمینه­ هایی که بی­ توجهی علوم اجتماعی رسمی به اصل جنگ را رقم زده، بی­ توجهی و مقاومت در برابر نظریه­ ی غیر رسمی شکل گرفته اطراف آن را نیز رقم می­ زند. به علاوه این جامعه­ شناسی رسمی با نظریات از پیش پردازش شده و مدونی سر و کار دارد که از روش بسته بندی شده و سترونی بهره می­ گیرد و اساسا برای کارهایی که خارج از این روش­ شناسی تکوین یافته­ اند، ارزشی چندانی قائل نیست. به لحاظ جامعه­ شناختی هم به هر حال دستیابی نظریه اجتماعی غیر رسمی به کرسی­ ها آکادمیک برای شرح و بسط خود، تغییراتی در روابط و نظام منزلتِ موجود در جامعه علمی پدید می­ آورد، که طبعا مورد استقبال نخواهد بود. در این­جا مسئله­ ی اساسی فراروی آینده­ ی این شاخه از جامعه­ شناسی غیر رسمی شکل می­ گیرد؛ از آن­جا که این شاخه از جامعه­ شناسی غیر رسمی، به وسیله­ ی پارادایم رسمی علوم اجتماعی نفی و طرد می­ شود، تصمیم می­ گیرد از قهر مدرن­ ها به مراوده با فضای پست­ مدرنیسم رو بیاورد و نیاز روش­ شناختی خود برای صورت بندی داشته­ هایش را از دل گفتگو با رویکردهای پست­ مدرن پاسخ دهد.

البته نمی­ توان انکار کرد که پارادایم­ های حاکم بر علوم انسانی جهان در قرن نوزده، که تا کنون در ایران ایده­ ی غالب در محافل اکادمیک است، به لحاظ روش­شناختی با رویکردهای فلسفه­ تاریخی، توصیفی و پوزیتویستی­ ای که دارد، برای شناخت جنگ ایران و عراق و ماهیت متمایز و قدسی آن، در مقایسه با رویکردهای تأویلی، تفسیری و همچنین نشانه شناختی، گفتمانی و در کل پست­ مدرن، امکان به مراتب کمتری دست می­ دهد.

دفاع­ مقدس در تداوم انقلاب اسلامی تمایزات و اختصاصاتی از دیگر پدیده­ های اجتماعی معاصر دارد که یا از جانب فضای نظریه­ اجتماعی رسمی نادیده گرفته می­ شود، یا اساسا با رویکرد توصیفی-پوزیتویستی قابل فهم و توصیف نیست. این هم درست است که با رویکرد پست­ مدرن این امکان دست می­ دهد که این جزئیات و اختصاصات دیده شده و افق­ های جدیدی از معنای جنگ کشف و فهم شود، اما این امکان از این منظر نیست که در فضای پست­ مدرن این جزئیات و اختصاصات به رسمیت شناخته می­ شوند، بلکه از این جهت است که در این فضا هیچ چیز به رسمیت شناخته نمی­ شود! به هر حال  بهتر است درباره الزامات معرفت­ شناختیِ کاربست این رویکردها در حوزه مطالعه دفاع مقدس­ به دقت گفتگو شود و زوایای مسئله به روشنی به بحث گذاشته شود.

بنابراین عطف توجه مطالعات دفاع مقدس به عنوان یک کانون مهم و فعال در جامعه­شناسی دفاع مقدس به مسئله روش، نشان­گر رشد و ورود به مرحله صورت­ بندی علمی شناخت­ واره­ هایی است که تاکنون داشته است. اما باید توجه داشت دست­یابی به این روش با منطقی که تاکنون در این حوزه حاکم بود رخ داده و صورت می­ پذیرد. یعنی همان­ گونه که اصل شناخت در این کانون جامعه­ شناسی غیررسمی از انضمامی­ ترین سطوح مسئله­ ی اجتماعی آغاز شده و با بازتولید آن زمینه­ ای برای دست­ یابی به به شناختی کلی­ تر و انتزاعی­ تر درباره موضوع مورد بررسی فراهم آمده است، روش تدوین و صورت­ بندی هم در همین حوزه و با  طی این مسیر است که تکوین می­ یابد؛ نه با واردات از حوزه­ ی جامعه­ شناسی رسمی و دیگر حوزه­ های معرفت­ شناختی. اگر مطالعات دفاع مقدس روش صورت­ بندی خود را از طریق بازخوانی روش­ شناختی محصولات کار خود دنبال کند و تلاش کند با نگاهی فارغ از هنجارها و محدویت های روش شناختی در وجهی گرنددتئوری­ گونه، شناخت­ های خود را بازسازی و به تولید روش­ های­ آینده­ ی خود بپردازد، بی­ شک  این حوزه­ ی جامعه­ شناسی غیر رسمی در آینده­ ای نه چندان دور، از مهم­ترین سرچشمه­ های نظریه اجتماعی در ایران خواهد بود. طبعا مراد از تلاش برای بازتولید روش، نادیده گرفتن ظرفیت­ های روش­ شناختی نظریه اجتماعی رسمی پست­ مدرن و حتی مدرن نیست. اما یادآوری این نکته ضروری است که نظریه اجتماعی غیر رسمی، در حوزه روش­ شناختی هم بدون خلاقیتِ تولیدگرایانه و نگرش نقادانه به روش­های موجود، ارزش افزوده­ ی کار خود را از دست خواهد داد. ارزش افزوده­ ای که در تمایزاتش با نظریه اجتماعی رسمی و در امکانی که برای فهم بهتر از واقعیت جامعه دارد نهفته است.

4. یک پرسش کلیدی کهدیدگاهدر ابتدا به آن می­ پردازد، پرسش و دغدغه­ ای است که پیرامون فاصله علوم اجتماعی و دفاع مقدس/جنگ ایران و عراق وجود دارد. این یک پرسش کلیدی و مبنایی است. اینکه «چرا علوم اجتماعی در ایران به جنگ ایران و عراق نپرداخته است؟» و نوع جوابی که به این پرسش می­ دهیم، تأثیر به سزایی خواهد داشت در پرداختی که از منظر علوم اجتماعی به جنگ خواهیم داشت.

دیدگاهپاسخ به این پرسش را با بیانی متواضعانه و در سطحی جامعه­ شناختی تحلیل می­ کند و عملکرد برخی کنش گران عرصه دفاع مقدس و مطالعات آن­ را، خصوصا برخی نهادهای رسمی و دولتی از جمله به نوعی خود دفتر ادبیات هنر و مقاوت را در این وضع مؤثر می­ داند. مشخصا دو مؤلفه­ ی «ادبی و تبلیغی­ بودن» و «رسمی­ بودن» را در این باره پیش می­ کشد و سبب «سوءظن­ ها و بی­ اعتمادی­ های جامعه­ ی علمی» به فضای مطالعات دفااع مقدس می­ داند. (دیدگاه: ۲۷) گرچه این بسترها در این باره قبل توجه هستند، اما به نظر نمی­ رسد بتوان بر اساس آن وضعیت و نسبت کنونی علوم اجتماعی و دفاع مقدس را تبیین کرد. فاصله­ ی علوم اجتماعی و دفاع مقدس و یا حتی جنگ ایران و عراق، به سان یک واقعیت اجتماعی، بسی بیشتر از آن است که بتوان با برخی سوءتفاهم­ ها و سوءظن­ ها آن را تبیین کرد. چرا که همین وضعیت در مورد نسبت اصل انقلاب اسلامی و علوم اجتماعی و میان همه مسائل پس از انقلاب تاکنون و حتی پیش از انقلاب هم برقرار است. کمتر روی داده که علوم اجتماعی در ایران به معنای عام خود، در این هفت- هشت دهه  اخیر، به مسائل اجتماعی عینی­ مان بپردازد. حداکثر کارکرد بومی و میدانی آن در ایران، آزمون تجربی تئوری­ هایی بوده که در اختیار داشته: مثلا کاربست نظریات دورکیم در ارتباط با خود کشی، در مطالعه خودکشی­ ها در فلان منطقه و بهمان ناحیه. همین؛

علوم اجتماعی با این وضعیت خود در ایران،البته یک سری موافقان و منتقدان یا مخالفانی هم دارد. موافقانِ وضعیت موجود و متولیان نهادها و انجمن­ های جامعه­ ی علمی علوم اجتماعی رسمی، به جوان بودن علوم اجتماعی در ایران اشاره می­ کنند، یا به دیگرعوامل جامعه­ شناختی مثل بسته بودن فضای جامعه؛ این حداکثر تبیینی است که طی این بیست-سی سال سال اخیر درباره­ ی این وضعیت از طرف نهادهایی مانند انجمن جامعه شناسی ایران مطرح ­شده است. از هرگونه نقد و بررسی این تبیین که بگذریم، می­ توان گفت بیان این تبیین­ ها خود به نوعی پذیرش صورت مسئله و این فاصله است. البته در دیگر هم طرف منتقدان و مخالفان وضعیت کنونی علوم اجتماعی در ایران، که در تبیین این وضعیت، تفاوت­ ها و تعارض ­های معرفت­ شناختی را پیش می­ کشند، از منظر این فاصله وضعیت بهتری ندارند. طبعا این نوشتار حوصله­ ی بررسی بیشتر این بحث و وضعیت را ندارد؛ اما مقصود از پیش کشیدن این استدلال درباره­ ی وضعیت علوم اجتماعی در  ایران، این واقعیت است که اگر بخواهیم برای فهم نسبت جنگ و علوم اجتماعی سراغ این پرسش برویم که «چرا مطالعات جنگ بهره­ای از علوم اجتماعی ندارد؟» تا حدود در صورت­ بندی مسئله­ مان راه را به خطا رفته­ ایم. چرا که این وضعیت ذیل پرسش کلی­ تری درباره نسبت و وضعیت کنونی علوم اجتماعی و عینیت جامعه قرار دارد و باید به این­ گونه پرسیده شود که چرا «علوم اجتماعی در ایران به دفاع مقدس/جنگ نپرداخته است؟» طبعا اگر پرسش فوق و تبیین وضعیت و نسبت علوم اجتماعی و جنگ/دفاع مقدس به این صورت طرح شود، در برقرای این نسبت و تأثیر و تأثرات معرفت­ شناختی میان دفاع مقدس و علوم اجتماعی، لوازم روشنی خواهد داشت.

5.مسئله­ ی دیگر که به نوعی به زمینه­ یدیدگاهو موضوع آن مرتبط می­ شود، تحلیل فرایند دستاوردهایی است که اخیرا مطالعات دفاع مقدس در فهم معانی دفاع مقدس داشته است. به عنوان نمونه یکی از این دستاوردها تبیینی است که مطالعات دفاع مقدس از ارزش شناختی و معرفتی گلزارهای مطرح کرده است. در حالی که بر اساس استدلالی که جناب کمری و دیگر پژوهشگران مطالعات دفاع مقدس پیش کشیده­ اند، گلزارها و مزار شهدا به مثابه منبعی سرشار و غنی از نشانه­ هایی منحصر به فرد در زمینه­ ی دفاع مقدس قلمداد می­ شود؛ اما در  نگره­ ی رسمی در زمینه دفاع مقدس، نه تنها هیچ درکی از این نشانه­ ها وجود ندارد، بلکه این گفتمان به وسیله­ ی نهادهایی که در اختیار دارد به نابودی این نشانه­ ها هم می­ پردازد؛ نهادهایی که به نوعی فلسفه­ ی وجودی­شان در ارتباط با دفاع مقدس است، با «لودر» به جان نشانه­ هایی افتاده­ اند که دلالت­ شان بر وجوهی از معنای دفاع مقدس انحصاری است. به این معنا که با نابودی آن نشانه، بخشی از معنای دفاع مقدس برای همیشه از دسترس فهم خارج می­ شود. به همان میزان که بلاهت این نگره­ ی رسمی و نهادهایش در نادیده گرفتن این نشانه­ ها جای تأسف و تقبیح دارد، هوشمندی مطالعات دفاع مقدس در کشف این حاشیه­ انگاشته­ شده­های مهم­تر از متن جای تحسین دارد.

اما مسئله در این­جا فهم و تحلیلی است که از فرایند نیل به این قبیل دستاوردها ارائه می­ دهیم. در این­جا لازم است درباره­ ی این پرسش کلیدی گفتگو کنیم که آیا همه هوشمندی­ اخیر در فهم معانی جدید و مهم دفاع مقدس، تنها معلول روشی است که بخشی از مطالعات جنگ ودفاع مقدس در پیش گرفته؟ خانم جمشیدی در دیدگاه تا حدودی این استدلال را پیش می­ کشد که برای فهم معانی جدید و در حاشیه مانده جنگ باید رویکردهای جدید مطالعاتی را مشخصا در ارتباط با تاریخ فرهنگی جنگ در پیش گرفت. رویکردهای پست­ مدرن و مطالعات فرهنگی به لحاظ بسترهای وجودی و معرفتیِ تکوین و تکون خود این ظرفیت را دارند که با نگاهی نقادانه به بازشناسی «بسیاری از وقایع و رخدادهای متنوع و پراکنده» که نادیده مانده­ اند بپردازد.

نمی توان انکار کرد که رویکردهای به تعبیردیدگاهجدید و به تعبیر معرفت­ شناختی پست مدرن، به انکشاف ظرفیت­ ها و ظرافت­ های معنایی بسیاری انجامیده و به نوعی چهره مطالعات جنگ و حتی دفاع مقدس را دگرگون کرده است. این دگرگونی اغلب سبب توجه به وجوه معنایی­ ای شده که در نگره رسمی نه تنها در حاشیه بود، بلکه اغلب نادیده گرفته شده و گاه نیز انکار می­ شده است. مطالعات جنگ و دفاع مقدس در دوره­ ی اخیر خود این دستاورد مهم را داشته که نه تنها فرآورده­ های معنایی جدیدی را به عنوان دستاورد پژوهش­ های خود مطرح کند، بلکه به کشف لایه­ های جدیدی از معنا دست یابد که خود می­ تواند کانون پژوهش ­های بسیاری باشد. امروزه مطالعات جنگ و دفاع مقدس، مداحی­ های دوران جنگ، عکس­ های جنگ و پیراجنگ، پوسترها، گفتگوهای بی­سیم­ ها، نمایش­نامه­ ها، مستند­ها و مزار نوشته­ های شهدا را برای تحلیل نشانگان نهفته در آن­ها واکاوی می­ کند تا بتواند وجوه جدیدی از معنای دفاع مقدس را کشف و فهم کند. این در حالی است که این نشانه­ ها با تمام بار معنایی­ شان در نگره­ ی رسمی و غالب، اغلب نادیده گرفته و یا انکار می­ شوند.

اما نه این چنین است که این رویکردهای جدید تنها روش­ هایی باشند، بدون پیوست معرفتی و هنجاری؛ و نه این چنین است که کشف معناهایی که مطالعات دفاع مقدس در دوره­ ی اخیر خود به آن دست یافته تنها معلول این کاربست روش­ ها باشد.

خوب به یاد دارم یک­ بار که نابودی کانون­ های سرشار از نشانه و معنا را در روند یکسان­ سازی گلزار شهدای شهر اهواز، با جناب کمری مطرح کردم، ایشان دستی به محاسن تقریبا سپیدشده­ ی خود کشیده و با حسرت جمله­ ای گفتند قریب به این مضمون که: «هنوز در این محاسن موی سپید نداشتم که در این باره هشدار داده و نوشته­ام، کو گوش شنوا».

سؤالی که در این­جا مطرح است این است که آیا جناب کمری که از زمانی که موی سپید در محاسن خود نداشته تا حالا که موی سیاه ندارد، درباره مزارها و ارزش معنایی و معرفتی شان نوشته و می­ نویسد، آیا این التفات و دید­ن این جنبه­ های نادیده گرفته شده، محصول  اتخاذ این روش­ ها و رویکردهای به بیاندیدگاهجدید و به بیان معرفت شناختی پست­ مدرن بوده؟

بنابراین در این بخش از گفتگو مایلم بر این نکته  تأکید کنم که نه این چنین است که کشف معناهایی که مطالعات دفاع مقدس در دوره­ یاخیرخود به آن دست یافته یه تنهایی معلول کاربست این روش­ ها باشد و نیز نه این چنین است که این رویکردهای جدید تنها «روش­»هایی باشند، بدون بارمعرفتی و هنجاریِ خاص خود. البته این مهم، چیزی نیست که از نگاهدیدگاهبازمانده باشد؛ همچنان­که در استدلالی که درباره­ ی راه آینده­ی دفاع مقدس پیش می­ کشد، سخن از پذیرش پیامدهای روش­ ها و رویکردهای پست­ مدرن بر فضای هستی­ شناختی و معرفت­ شناختی جنگ به میان می­ آید. (دیدگاه:۶۲)

6.نمی­ توان با دیدگاه در رنجی که مطالعات دفاع مقدس در وضع کنونی و در گفتمان غالب خود، از زبان هنجارمندِ حاکم می­ برد، هم­ داستان نبود. اما پرسش این است که راه رهایی از هنجارمندی کنونی تنها به یک هنجارمندی جدید و پست­ مدرن ختم می­ شود؟ ضمن اینکه مکانتی که برای این رویکردهای به تعبیر دیدگاه جدید و به تحلیل معرفت­ شناختی پست­ مدرن ترسیم می­ شود نیز جای تأمل و گفتگو دارد.

مسئله این­جاست که مطالعات دفاع مقدس حتی در وجه گفتمان رسمی آن، اساسا دچار عام­ گرایی نظریه اجتماعی مدرن (دیدگاه:۵۳) نشده تا بخواهیم با مطالعات فرهنگی و روش­ های پست­ مدرن این وجوه دیده نشده در این عام گرایی را، مورد مطالعه قرار دهیم. آیا گفتمان رسمی و غالب دفاع مقدس نتیجه­ ی برساخت عقلانیت تک تفسیریِ مدرنیته است، تا در مقام نقد آن در پی روش­ شناسی شورش بر علیه این گفتمان و عقلانیت باشیم؟  اساسا جنگ ایران و عراق و کنش­ های رزمندگان ایرانی برای علوم انسانی و نظریه اجتماعی مدرنمسئلهنبوده تا نیازی باشد روش­ ها و رویکردهایی را در مطالعات دفاع مقدس دنبال کنیم که به کار «شورشی علیه مدرنیته­ی تک تفسیری» (ص ۵۴) ­آیند. معدود تلاش­ ها برای بازتولید نگاه به جنگ ایران و عراق از منظر مدرنیته نه حجم چندانی دارند و نه متدولوژی روشنی و جمعا یک گفتمان حاشیه و کم اهمیت به حساب می­ آیند. این اشتباه است که تصور شود برای رشد و تکامل مطالعات جنگ و دفاع مقدس، باید علیه گفتمانی مسلطی در این حوزه شورید که به نوعی متأثر نظریه اجتماعی مدرنیته است، چون چنین گفتمانی اساسا یا وجود ندارد، یا اهمیت. گرچه این نقد در کنار بسیاری دیگر از نقدها به نگره­­ ی رسمی در باب دفاع مقدس وارد است که دچارِ نوعی عام­ گرایی و نادیده گذاشتن وجوه معنایی متعدد است، اما این عام­ گرایی متأثر از مدرنیته­ ی تک تفسیری نیست تا شورش پست­ مدرن علیه آن چاره کار باشد. بی­ شک مطالعات دفاع مقدس برای بازتولید یک نظریه­ ی اجتماعی جدید و بلکه سنتی جدید در نظریه اجتماعی، نیازمند این است که در روابط بیرونی خود با دیگر اندیشه­ های مطرح در نظریه اجتماعی، نگاهی نگاه نقدمحور و حتی شورشی علیه عقلانیت مدرنِ نظریه اجتماعی رسمی داشته باشد، اما این شورش علیه نگره­ ی غالب در باب دفاع مقدس، شلیک به یک سنگر خالی است.

بنابراین این چنین نیست که این روش­ های جدید لزوما در این­جا همان کارآمدی را داشته باشد که در موطن خود داشته: هیچ استدلال روشنی وجود ندارد که رویکردهای جدید بتواند دربرابر نادیده انگاشتن وجوهی از دفاع مقدس در گفتمان رسمی، همان نقشی را داشته باشد که همین رویکردها در برابر عام­ گرایی علوم انسانی داشته­ اند. آیا گفتمان رسمی دفاع مقدس که به دلیل نادیده گرفتن نشانه­ ها و وجوه بسیاری از معنای دفاع مقدس به درستی مورد نقد و نکوهش است، مولود عام­ گرایی علوم انسانی است؟

7. دیگر اینکه شاید رویکرد مطالعات فرهنگی و دیگر رویکردهای پست­مدرنِ مطالعه، زوایای تازه­ ای از معنای جنگ را دست دهند، اما با نسبی و دورن پارادایمی ساختن این معنا، کلیت ان را زیر سوال برده و نابود می­ کنند. در واقع آن­چه نگره­ ی پست مدرن به ان کمک می­ کند فهم زوایای معنای جنگ نیست، فهم جزئیاتی از اپیستمه جنگ است و این با آن معنای مؤمنانه­ ای از دفاع مقدس که دفتر ادبیات و هنر مقاومت در این سال­ ها طرح کرده و اساسا برای آن بنیاد نهاده شده، تفاوتی بنیادین دارد. نمی­ توان از محدودیت­ هایی که سیطره زبان هنجارمند کنونی طی دو دهه اخیر برای فهم معنای دفاع مقدس پیش آورده، به دامن هنجارمندی جدیدی که در رویکردهای پست مدرن تجویز می­شود، پناه آورد.

اجازه بدهید در این بخش از گفتگو بیشتر تأمل کنیم.بر این باورم دیدگاه در نسبت زمینه­ ی علوم اجتماعیِ پست مدرن و دفاع مقدس مسیری را پیش­ می­ کشد که خود چندان به الزامات معرفت­شناختی آن پایبند نخواهد بود. این مسیر عبارت است از: پذیرش هست ی­شناختی و معرفت­ شناختی رویکردهای پست مدرن در بازخوانی جنگ ایران وعراق برای برساختن معنایی غیر و خارج از گفتمان رسمی؛

مایلم با یک مثال منظورم را از این الزامات معرفت­ شناختی روشن­ تر کنم. یک مثال عینی از  فضای ادبیات، که طبعا به دلیل تفاوت هنر و نظریه، تحولات معرفتی را بهتر و سریع­ تر باز می­ نمایاند و این مسیری که برای آینده­ ی مطالعات جنگ یک آرزو/پیشنهاد است، در حوزه ادبیات داستانی، تا حدودی یک راه طی شده است. مثلا ممکن است کسی ادعا کند رمان «عقرب روی پله­ های قطار اندیمشک» محصول این روند است در ادبیات داستانی. به هر حال می­ توان این ادعا را بررسی کرد. با بررسی و تحلیل معرفت­ شناختی این رمان به یک چنین گزاره­ ای می­ رسیم: «پذیرش الزامات معرفت­ شناختی و هستی شناختی ادبیات پست­ مدرن در «عقرب روی … » منتهی به برساخت یک معنای جدید و حاشیه­ ای و غیر رسمی از جنگ ایران و عراق شده است.

اگر جامعه­ شناسی مدرن با نگره­ی عام­ گرایانه­ ی خود دفاع مقدس را به جنگ تقلیل می­ دهد، نگاه پست مدرن به جنگ، تفاوت ان با ضدجنگ را انکار می­ شود. در نگره­ ی پست مدرن اساسا ضدجنگ معنای مرسوم را نخواهد داشت: آن­چه ضد جنگ خوانده می­شود هم معنایی از جنگ است در اپیستمه­ ای متفاوت که لزوما هیچ تفاوت ارزشی با معانی دیگری که از جنگ ارائه می­ شود -از جمله معنای مؤمنانه­ ی رزمندگان- ندارد.

آنچه دیدگاه و نگارنده­ ی این فصل از این اثر را از این الزام ناگزیرِ معرفت­ شناختی، فارغ – و نه لزوما غافل- کرده است، یک واقعیت جامعه­ شناختی است. تجربه­ ی چندسال اخیر دفتر ادبیات هنر و مقاومت و به طور کل مطالعات دفاع مقدس نشان می­ دهد گشوده شدن درب رویکردهای  پست­ مدرن به روی پژوهشگران این حوزه، نتیجه­ ای جز بردن مباحث جنگ ایران وعراق به سمت و سوی محافل علمی و برساخت معانی مهم و در حاشیه نگاه داشته شده­ نداشته است. اما باید توجه داشت این یک واقعیت جامعه­ شناختی و مستند به نیت­ مندی کنش گران و پژوهش گرانی است که مؤمنانه در برساخت این معانی تاکنون مشارکت داشته­ اند. اما چه تضمینی وجود دارد که تأثیر پذیری فضای هستی­ شناختی و معرفت­ شناختی پدیده­ ی جنگ در همین حد باقی بماند؟ تأثیر جهت و نیت­­ مندی پژوهشگر­ یک عامل غیر معرفتی است و هنگامی که ما از یک مسیر معرفت­ شناختی پژوهش سخن می­ گوییم، باید از الزامات معرفت­ شناختی آن گفتگو کنیم. پیامد معرفت­ شناختی این مسیر برابر نهادن معنای جنگ و ضد جنگ خواهد بود، هر چند که به لحاظ جامعه­ شناختی و تاریخی، با این مرحله فاصله داشته باشیم؛ همچنانی که این ی راه طی شده است در ادبیات و غیر آن و فارغ از نقدهای معرفتی، میزان کآرامدی و موفقیت خروجی­های این مسیر هم روشن است.

هنرِ روش در مطالعات دفاع مقدس باید فهم اختصاصات و تمایزات این پدیده باشد، اگر نه نگاه به اشتراکات جنگ ایران و عراق با دیگر جنگ­ های جوامع انسانی و حتی حیوانی – که گاه از آن به نگاه انسانی تعبیر می­ شود-  نه راه چندان جدیدی است و نه به گفتگوی چندانی از روش محتاج است، و نه به اختصاصی به رویکردهای به تعبیر دیدگاه جدید و به تدقیقِ معرفت­ شناختی پست مدرن دارد. همان عام­ گرایی علوم انسانی و همان مدرنیته­ ی تک تفسیری که به درستی مورد انتقاد دیدگاه است نیز می­ تواند معانی بی­ شماری را در یکسان پنداری جنگ ایران و عراق و دیگر جنگ­ های دیگر انسان­ ها و حیوان­ ها تولید کند.

8.با این همه این به معنای نفی کلی کاربست رویکردهای اخیر و روش­ های برخاسته از آن و به طور کل امکان­ هایی که علوم انسانی برای شناخت دست می­ دهد نیست، بلکه به معنای نقد و جدا سازی امکان­ های شناخت این رویکردها از پیش فرض­ های معرفتی و هنجارمندی­ شان است. به تعبیر دیگر تداوم همین مسیر اخیر مطالعات دفاع مقدس، اما با تبدیل آن به یک معرفت مدون روشی. معرفتی که در آن تمایز میان مبانی هستی شناختی و کارکردهای روشی نشانه­ شناختی و رویکردهای جدید مشخص شده باشد و سطوح هنجاری این  روش­ها از امکان بازگویی آن­ ها، نقد و جداسازی معرفتی بشود.

ضمن این­که مطالعات دفاع مقدس به مثابه یک حوزه پیشرو از علوم اجتماعی غیر رسمی، اگر همین وضعیت رهایی و استغناء از روش­ های رسمی را ادامه دهد، می­ تواند در آینده به برساخت روش­ های خاص خود دست بزند.

ما در فهم دفاع مقدس نیازمند روشی هستیم که با کمترین هنجارمندی، ما را با واقعیت دفاع مقدس آشنا کند. اما باید دانست که بخش عمده­ ی این روش تنها و تنها از دورن خود حوزه­ ی مطالعات دفاع مقدس و شناخت­ واره­ هایی که اکنون باز آفریده فهم خواهد شد نه با واردات از حوزه­ ی نظریه غیر رسمی.

مایلم در پایان این مباحثه تأکید کنم: رویکردهای پست مدرن شاید امکان بیشتری برای بخش­ های کمتر دیده شده یا اصلا دیده نشده­ ی دفاع مقدس فراهم بیاورد و به انکشاف معانی جدیدی  منتهی شود، اما آن چنان کلیت معنا را تحت عنوان اپیستمه­ ای خاص به ورطه­ ی نسبیت می­ کشاند که اساسا ارزش واقع­ن مایانه­ ی معنای دفاع مقدس را زیر سؤال می برد.

نمی­ توان در تأکید بر این واقعیت مهم که «مطالعات و تحقیقات جنگ برهه­ ای پیش ور دارد که ناگزیر به تصمیم­ گیری جدی است»، با دیدگاه هم­ داستان نبود، همچنان که نمی­ توان بخشی از این اهمیت این برهه­ ی تصمیم را در پاسخی ندانست که به این پرسش­ های همگن داده می­ شود:

وقتی از تاریخ فرهنگی جنگ حرف می­زنیم دقیقا از چه چیز حرف می­ زنیم؟ از مطالعات فرهنگی که یک سوژه­ ی جدید و بومی پیدا کرده است برای مطالعه یا از دفاع مقدس که یک بستر روش­ شناختی جدید پیدا کرده برای کشف معانی خود؟ به عبارت دیگر می­ خواهیم برای فهم بستر معنایی دفاع مقدس از علوم اجتماعی و مشخصا تاریخ فرهنگی استفاده کنیم یا می­خواهیم برای مطالعات فرهنگی سوژه­ای بومی بیابیم؟

مسئله­ی ما گشودن باب جدیدی از معنای دفاع مقدس با فهم تاریخ فرهنگی آن است یا طرح جنگ ایران و عراق به مثابه سوژه­ای جدید برای موج چهارم مطالعات فرهنگی در ایران؟

به دنبال بسط بومی مطالعات فرهنگی هستیم یا در پی بسط معنایی دفاع مقدس؟ و دیگر اینکه می­ خواهیم جنگ­ مان را موضوع بررسی علوم اجتماعی قرار دهیم یا می­ خواهیم آورده­ ی خاصی که دفاع مقدس برای معانی انسانی داشته را تبدیل به نظریه کنیم؟ چرا که اجمالا پذیرفته شده که میان معرفت شناسی و هستی شناسی دفاع مقدس و پست مدرنیسم به معنای عام آن تفاوت­ ها و اختلافاتی هست. (لااقل این همانی که نیست!)

اما کدام یک باید دیگری را از خود متأثر کند؟ مسئله این است.

***

کتاب «دیدگاه؛ پنج گفتار درباب تاریخ فرهنگی با نگاهی به جنگ ایران و عراق» – همان­ طور که یکی از مؤلفان آن پیش بینی کرده- از جمله کتاب­ هایی است که بحث و گفت­گوی بسیاری را پیرامون خود شکل خواهد داد و از پنج سو هدف پرسش و نقد قرار خواهد گرفت. (دیدگاه:۳۹) به طور دقیق متوجه نشدم این نقد از کدامین یک از این پنج­ سو ست. شاید نیاز باشد سویه­ ی دیگری نیز به منتقداندیدگاهافزوده شود: کسانی که ارزش کارهای متقدم و متأخر محققان دفتر ادبیات و هنر مقاومت رابسیارارج می­ نهند، شاید حتی بیشتر از خود محققان؛ و به محصول کار آن­ها به مثابه یک سنت دیگر وغیر رسمی هر چند در حال شدنِ علوم اجتماعی ایران می­ نگرند.

[۱]. این کتاب که در اصل گردآوری مقالات و نوشته­ های پیشین العطاس در این باره است در سال ۲۰۰۱ تحت عنوان

«Alternative Discourses in Asian Social Science: Responses to Euro centrism»

منتشر شده است. ترجمه­ ی آن در سال ۱۳۹۱ به همت دکتر محمود عبدالله­ زاده و تحت عنوان «گفتمان­ های جایگزین در علوم اجتماعی آسیایی» انجام گرفته و توسط پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر شده است.

http://ejtemaee.ir/1392/07/31947.html

پی نوشت:

معرفی کتاب

دیدگاه: پنج گفتار در باب تاریخ فرهنگی با نگاهی به جنگ عراق و ایران

مصاحبه ای با مولف کتاب

جمشیدی:بومی کردن علوم انسانی یک کنش شعور مندانه است/ جنگ هشت ساله آزمایشگاه علوم انسانی در ایران است

کدام قسمت این معادله مجهول است؟

چرا حسن روحانی این کار را کرد؟

در این مدت ما کمتر با تصویر واقعی حسن روحانی و نقش او در تاریخ جمهوری اسلامی مواجه بودیم. نخبگان و خواص مورد اعتماد حزب الله یا با خشم به او ناسزا گفته بودند (قبل از انتخابات) یا با خوش خیالی او را اصولگرا، معتدل و ... می خواندند(بعد از انتخابات)

کافی بود ورای این تکفیرها و تمجیدها عملکرد او را در دوران نمایندگی اش در مجلس، در زمان جنگ مطالعه و تحلیل می کردیم و مواضع فراکسیون غیررسمی موسوم به مجمع عقلا که حسن روحانی در آن نقش طراحی و راهبری داشت را مرور می کردیم. خصوصا درباره ادامه جنگ با نگاه امام در همان موقع مقایسه می کردیم. کافی بود از زبان وزیرخارجه اش در خاطراتش می خواندیم: که انقلاب دوم را تند روی می دانند، عدم رابطه با به تعبیر امام «حسنی نامبارک» را تند روی می دانند، و در قضیه حج خونین، تند روی طرف ایرانی را مقصر و مؤثر می دانند: «بیشتر تندروی ها از لانه جاسوسی گرفته تا قضیه مکه و ممانعت از روابط با مصر به دست جناح چپ صورت گرفته است»(آقای سفیر، ص 136) معلوم بود جناح راست در این دیپلماسی در پی پایان تندروی ها خواهد بود. چه چیز عجیبی رخ داده؟ اگر آقای هاشمی امروز و پس از سی سال از امام خاطره نقل می کنند که «وقتی خدمت امام^(ره)رسیدم، به من فرمودند جام زهر آن روز برایم تلخ بود اما امروز برایم شیرین شده است چون ما کارمان را خوب انجام داده‌ایم»؛ اما آقای روحانی هم «آن روز»در مجمع عقلا در پی پایان جنگ بودند. پس چرا امروز خط انقلاب را خط پانصد و نود و هشت دوم ندانند؟

چرا اوباما این کار را کرد؟

این طرف معادله هم مجهول نیست. ما کشوری هستیم که ارزش پاسپورت­ هامان از زیمباوه هم کمتر است. شاخص فلاکت در کشور ما خیلی بالاست و ...؛ پس چرا رئیس جمهور ینگه­ی دنیا و ابرقدرت جهان به رئس جمهور ما پیشنهاد گفتگو می دهد و ایشان نمی پذیرند و بعد فقط تلفنی گفتگو می کنند. بعد هم بلافاصله پرزیدنت اوباما در کاخ سفید درباره آن صحبت کرده و می گوید: «قبل از آنکه درباره وضعیتمان در کنگره و لایحه بودجه سخن بگویم». باید از «فرصت مهم در سیاست­ خارجه آمریکا» سخن بگوید. بعد اشاره می­کند به چند دقیقه گفتگوی تلفنی با پرزیدنت روحانی و با حاتی توأم با ذوق زدگی می گوید« این اولین ارتباط بین رئیس جمهور ایران و آمریکا از سال ۱۹۷۹ بوده»

پاسخ روشن است: مسئله ای هست که برای اوباما حتی یک گفتگوی کوتاه، آن هم پس از رد یا لغو دیدار حضوری را توجیه می کند، و گرنه گفتگو با ایران در آمریکا حتی تابو هم نیست تا اوباما به دنبال شکستن آن باشد.

 واقعیتی که اوباما به دنبال شکستن آن است، چیز دیگری است.

قدرت دولت­ها در مقیاس بین المللی متکی به عوامل مختلفی است که نوعا در یک هماهنگی با هم قرار دارند. تولید ناخالص ملی و رشد اقتصادی، توان نظامی و مانند آن. اما در مورد ایران وضعیت قدری متفاومت است. جایگاه جهانی ما با کشورهایی که از نظر تولید ملی و توان نظامی و حتی جایگاه ژئوپلوتیک همتراز با ما فاصله زیادی دارد. و دقیقا همین این جایگاه است که رفتار اوباما را توجیه می کند. همین جایگاه است که نه فقط امنیت که هستی ما را را در جهان تأمین و تضمین می کند. و ما این جایگاه را با نیروی به دست آورده ایم که از اپوزیسون جهان بودن برای ما به دست آمده است. با همین نیروست که با هزینه هایی غیر قابل مقایسه با دیگر کشورها، در جهان پایگاه و جایگاه داریم. این گفتگوی تلفنی شاید چندین تحریم اخیر را در آینده لغو کند(و خواهیم دید که این گفتگو برای چنین کاری کافی نخواهد بود) اما نقدا برای آمریکا نقش زیادی بازی کرده در شکستن این جایگاه «ایران انقلابی». علاوه بر این آمریکایی ها فهمیده اند زبان زور جواب می دهد، محصول جنگ نکرده شان در سوریه را در نیویورک چیده اند. این تازه اول راه است.  

پس کدام قسمت این معادله مجهول است؟

به عنوان نمونه سال گذشته همین روزها بود که به خاطر مواضعش در آخرین سفر به نیویورک مود نقد جدی محافل اصولگرا قرار گرفت. متن سخنرانی ریس جمهور سابق و به عنوان نمونه سرمقاله حسین شریعتمداری پس از آن، و همچنین متن سخنان رئیس جمهور کنونی و سرمقاله حسین شریعتماداری پس از آن با یک جستجوی ساده در نت قابل مطالعه است. به هر حال ایشان در دوره ای نوسانات بازار ارز را به دولت منتسب کردند، که دولت می خواهد برای مذاکره با آمریکایی ها زمینه درست کرده و خرابی بازار را بهانه کند! مجهول راز این برخورد دوگانه است.

اصلا بیایید از گذشته حرف نزنیم. مجهول به روز رسید. مجهول رفتار مسمی به انقلابیونی است که روز قبل از مذاکره ی ایران و آمریکا پس از 1979 تا کنون، در مطلبی عجیب با عنوان«تحلیلی متفاوت از کنش رئیس جمهور در سازمان ملل متحد»سخنرانی رئیس جمهور در نیویورک را «سخنرانی روحانی؛ اظهاراتی در تراز رئیس‌جمهوری‌اسلامی ایران» می خوانند و می نویسد: «سخنرانی مقتدرانه و البته هوشمندانه آقای روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، اوباما را که با مانور تعامل به میدان آمده بود خلع سلاح کرده است و این اتفاقی است که در این برهه جای تحلیل ویژه خواهد داشت.»

نقطه ی مجهول این معادله این جاست که کسانی که خود را طرفداران نظریه مقاومت و ایستادگی می خوانند به دیدار ظریف-کری هیچ اعتراضی نمی کنند و سخنان روحانی در سازمان ملل را می ستایند تازه بعد از خبر مذاکره تلفنی اوباما-روحانی است کهمطلبی انتقادی می نویسند«در حالیکه سخنان رئیس جمهور در مجمع عمومی سازمان ملل و عدم پذیرش ملاقات با باراک اوباما، رئیس جمهور امریکا، رفتار دیپلماتیک آقای روحانی در سفر به نیویورک را در چارچوب تاکتیک «نرمش قهرمانانه» به رفتاری معقول، هوشمندانه و مبتنی بر تامین منافع ملی مردم ایران تبدیل کرده بود، اینروند قابل قبولدر آخرین دقایق حضور روحانی در امریکا به روند معکوسی مبدل شد تا رئیس جمهور در اقدامی عجیب و بی فایده، با باراک اوباما رئیس جمهوری ایالات متحده امریکا، بصورت تلفنی گفت وگو کند.»

 اگر صالحی هم در جریان سفر قبلی احمدی نژاد به نیویورک با کری دیدار داشت، باز هم «روند قابل قبول» خوانده می شد؟

یعنی تا قبل از مذاکره تلفنی قابل قبول بود؟

قبول دارم که با تغییر شرایط و زمان، موضع انسان­ها هم تغییر می­مند اما آخر این قدر سریع؟؟؟

من از تفاوت برخوردهاشان با احمدی نژاد روحانی تعجب نمی کنم ،به هر حال آقایان هنوز هم که هنوزه احمدی نژاد را برزرگترین خطر می دانند لابد.

حرف من این است که آیا میان افراط و تکفیر روحانی قبل از انتخابات، و تفریط و تمجدی از او پس از انتخابات راه سومی وجود ندارد؟

قبول دارم باید به این دولت اجازه داد تا ایدهایش را عملی کند (این که دولت قبل نیست!).

اما نمی شود با زبانی محترمانه همین را توضیح داد که ما این روند دیپلماتیک را منتج به فایده نمی دانیم؟

***

گفته بود: «دوگانه سازش مقاوت نگرفت». و البته معلوم بود که چنین فحش بسیطی نمی گیرد.

بعد از انتخابات خواستند این طور کنند چون روحانی اهل سازش نبود، نگرفت! و اصلا اگر این مواضع اورا قبل از انتخابات می دانستیم، به او رای می دادیم!!! اما حالا روشن شده که در سوی سازش هیچ عیب نبود، سوی دیگر این دوگانه مشکل داشت. برخی اهل مقاومت نبودند. نه که اهل سازش باشند. بعید می دانم. اما با طراحی آنان که با شکم بر آمده در پی سازش بودند، دنبال «مسائل فرعی» بودند.

پ.ن:

نه این وبلاگ مخاطب چندانی دارد و نه قاعدتا این نوشته را کسی حوصله می کند بخواند. فقط نوشتم برای خودم و محاسبه ی نفس، که اگر فردا روزی من هم کنش رئیس جمهور روحانی را متفاوت تحلیل کردم! یادم باشد روزی چه نگاهی داشتم.

خلاصه ای  از ده زیرایی که «جلیلی چرا؟» خواهم گفت...

1.    1.زیرابا طبقه مرفه جدیدی که پس از انقلاب، از دل مسئولان نظام برآمده، هیچ نسبتی ندارد. بنابراین مبارزه اش با اشرافیت جدی است.

2.   2.زیرایک مؤمن واقعی به انقلاب اسلامی است، بنابراین در هیچ چارچوبی نمی گنجد: نه در چارچوب چپ – راست و نه در چارچوب اصلاح طلب – اصولگرا.

3.    3.زیرابه جای وعده های انتخاباتی در چارچوب محترمانه ی برنامه، بر اصلاح ساختار اجرایی تأکید می کند و این یعنی شناخت درستی از روح قانون اساسی درباره قوه مجریه دارد.(ن.ک به تبیین قانون اساسی از قوه مجریه)

4.   4.زیراهیچ یک از لابی ها و احزاب راست-اصولگرا حامی او نیست: از مؤتلفه و جامعه اسلامی مهندسین گرفته تا راست های تحول خواه مانند ایثارگران و رهپویان

5.    5.زیراشماری از سرشناس ترین اساتید و نخبگان در کمپین انتخاباتی او هستند، در عین حال باندِ اطرافیان ندارد.

6.      6.زیرارویکردش به دولت معتدلانه است و برخلاف برخی، مسائل را اصلی- فرعی می کند.

7.      7 .زیراباور عجیبی به مردم و آزادسازی ظرفیت ها دارد، جمهوری اسلامی را خاص دوران گذار نمی داند و عمیقا برای تحقق تکاملی مردمسالاری دینی تلاش می کند.

8.     8. زیراشاید به نظر عجیب برسد، اما یک دلیل روشن من برای رأی دادن به سعید جلیلی مطالبی است که پایگاه هایی مثل الف درباره او منتشر کرده اند. همه آن رکیک ترین توهین هایی که الف طی چهار سال و هشت سال اخیر به احمدی نژاد کرده بود، طی همین چهار هفته به سعید جلیلی کرده؛ دقت کنید موضوع این تخریب ها جلیلی بماهو جلیلی است، نه حتی جلیلی به عنوان گزینه دولت.

9.      9 .زیراحضور جلیلی بیشترین بحران هویت را برای راست های تحول خواه ایجاد کرده. تا رئیس ستاد قالیباف در انتخابات 84، در انتخابات 92 نیز به قالیباف برسد، چندین و چند چرخ زد. برخی از این چرخ های نتیجه «احساس تکلیف برای رئیس جمهور شدن» بود، اما عامل بخش مهمی از این قیقاج ها حضور سعید جلیلی بود. اگر حضور سعیدجلیلی در انتخابات این ها را این چنین در ذهن جماعت حزب الله رسوا می کند، پس رئیس جمهور شدنش چه می کند؟ عمیقا اعتقاد دارم این دو فرآیند به هم بستگی دارند: رسوایی راست های انقلابی شعار و رهایی حزب الله.

  10 .زیرای آخرکه مهم ترین دلیلم هم برای رأی به جلیلی است، عبارت است از بازگشت به خود و بازیابی هویت حزب الله. بخشی از این بازگشت هویتی در اثر پالایش همین گروه ها و لابی های راست – اصولگرا از ذهن و زبان حزب الله روی می دهد. حزب الله موتور محرکه انقلاب اسلامی است و اگر از بند احزاب رهایی یابد، انقلاب را به همه آرمان هایش می رساند. حزب الله مشتی ریشویِ متوهم که فکر می کنند عقل کل هستند اما در جزئی ترین مسئله ها چشم به دهان «برادران بزرگتر» دارند نیست. این سیاست زدگان و و «اصحاب مسئله های فرعی» هیچ جایگاهی در حرکت انقلاب ندارند. حزب الله همان نیرویی است که انقلاب اگر پیشرفت می خواهد، اگر عدالت می خواهد، و اگر هر آرمان دیگری دارد، اوست که موتور محرکه انقلاب است. حزب الله مثلا «جهاد سازندگی» است.