درباره گفت‌وگو، دانش اجتماعی و بازسازی امر دیالکتیکی
پیشگفتار کتاب دیالکتیک سینما و جامعه، آخرین اثر مرحوم دکتر عماد افروغ
از آغاز تفکر فلسفی، در نظر فیلسوفان، گفت‌وگو امکانی برای کشف آگاهی بوده است. از منظر حکمت اسلامی، آگاهی اگر از سرشتی متعالی باشد، بر بستری از تضاد متولد می‌شود. صدرالمتألهین در اثر مشهور خود حکمت متعالیه در سفرهای چهارگانه استدلال می‌کند که «اگر تضاد نبود، فیضی هم نبود». گفت‌وگو بستری مهم برای درک است و این مسیری است که ما کمتر به پیمودن آن پایبندیم. دشواری گفت‌وگو، اندیش‌وران را به پژوهش‌هایی یک‌طرفه و در کنج دعوت می‌کند؛ چه‌بسا بتوان این نقد را به وضعیت علم و جامعه علمی کنونی ما وارد دانست که گفت‌وگو را کم‌ارزش می‌شمارد و برای شیوه‌های دیگر تحقیق ارزش و منزلت بیشتری قائل است. با این همه گفت‌وگو همچنان زنده است و به‌عنوان یک راه‌حل در دانش و جامعه بدان نگریسته می‌شود.
از آن‌جا که دانش برآمده از گفت‌وگو از واقعیت برخاسته، به حضور در واقعیت نیز نزدیک‌تر است. پیوند دانش و واقعیت و تلاش برای درک و تغییر نامطلوبیت‌های موجود اقتضا می‌کند بیش از همیشه به گفت‌وگو پایبند باشیم. تعهد به گفت‌وگو برای بازتولید دانش اجتماعی ایجاب می‌کند که اصحاب این گونه دانش‌ها بیش از پیش با کنش‌گران و روایت‌گران جامعه گفت‌وگو کنند. این گفت‌وگوها علاوه بر تمهید تولید دانش، تضمین تولد دانشی انضمامی و بازگشت به مسئله نیز هست. در این میان سینما به‌مثابه مهم‌ترین روایت، از مهم‌ترین و شایسته‌ترین طرف‌های گفت‌وگو است. گفت‌وگوی اهالی دانش و اهالی سینما هم می‌تواند دانش اجتماعی را به امر انضمامی نزدیک کند؛ هم روایت را به معرفت پیوند بزند و هم گفت‌وگو را به‌مثابه یک راه‌حل، بیش‌از‌پیش در سطح اجتماعی مطرح سازد.
مزیت کتاب حاضر در حوالی گفت‌وگو شکل می‌گیرد. اثر هم در نظر، به گفت‌وگو می‌پردازد و هم در روش. دکتر عماد افروغ اندیشمندی است که دغدغه بسط امر دیالکتیکی و گفت‌وگو را دارد. او در ضمن آثاری چند، دیالکتیک در عالم مدرن را نقد کرده است؛ پاره‌ای از مهم‌ترین خوانش‌های جدید از امر دیالکتیکی را ترجمه و شرح کرده است؛ به اهمیت اجتماعی امر دیالکتیکی تذکر داده و به‌شکلی ژرف، دلبستگی خود به بازتولید دیالکتیک از دل حکمت اسلامی و صدرایی را نشان داده است.
فروکاستن کشف حقیقت به تفاهم درباره آن، اگرچه در ظاهر به ترویج گفت‌وگو دامن می‌زند اما غایت گفت‌وگو را به آتش‌بس تقلیل می‌دهد. اهمیت کار دکتر افروغ این است که با تأکید بر دیرینه، جاوید، ثابت و متعالی بودن حقیقت، از گفت‌وگو دفاع می‌کند و آن را به عنوان ابزار مؤثر و کارآمد برای مفاهمه مطرح می‌سازد. او بیش از هر چه با نظر به بنیان‌های حکمی و صدرایی دفاعش از گفت‌وگو را پی می‌گیرد و این بر اهمیت و بداعت موضع او می‌افزاید. مشتاقی افروغ نسبت به فلسفه اسلامی و گفت‌وگو از این منظر، آشکارا چشم‌اندازی را پیش‌روی ما می‌گشاید که غبار مهجوری از چهره گفت‌وگو در حکمت و اندیشه اسلامی خواهد زدود. دیگر آن‌که سرسختی افروغ در ترجمه و شرح گفت‌وگو در رئالیسم انتقادی، آشکارکننده چشم‌اندازی از گفت‌وگو در باره دیالکتیک، میان حکمت اسلامی و جهان معاصر است و این‌ها دستاوردهایی خُرد نیستند.
ما امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند بازسازی و بازتولید تفکر دیالکتیکی در جامعه خود هستیم. دکتر افروغ به شیوایی و اختصار در نخستین بخش کتاب وجوهی چهارده‌گانه برای امر دیالکتیکی در جامعه امروز برشمرده‌اند. آثار دکتر افروغ محشون از بینش‌مندی‌های منظومه‌ای و دیالکتیکی است و صورت‌بندی موجز آغازین کتاب، به خوبی وجوه مختلف مواجهه اکنونی ما با این تفکر را صورت‌بندی کرده و در ادامه درباره دیالکتیک سینما و جامعه بحث کرده‌اند. جست‌وجو و گفتگوهای این کتاب آن را به سرآغازی مناسب در مسیر بسط تفکر دیالکتیکی بدل ساخته است. ما در گروه مطالعات اجتماعی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام امیدواریم بتوانیم به تمهید گفت‌وگو میان سینما و جامعه پایبند باشیم. امیدواریم انتشار کتاب حاضر را گام اول باشد و به زودی گام‌های آتی را برداریم و دفترهای دیگری نیز در این زمینه منتشر کنیم. همچنان که امید داریم در کنار همه کسانی که آمادگی همکاری دارند، به زمینه‌سازی برای بازسازی امر دیالکتیکی در جامعه امروز ایران بپردازیم.
پیشگفتار کتاب دیالکتیک سینما و جامعه، آخرین کتاب مرحوم دکتر عماد افروغ که با همکاری گروه مطالعات اجتماعی پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام ویراست جدیدی از آن تدوین و منتشر شده است.