طبقه سه

نوعدالت‌خواهی در آستانه ناعدالت‌خواهی

نقدی بر راهبرد رادیکالیسم برای عدالت‌خواهی

فاضل ارجمند و دغدغه‌مند، «حجت‌الاسلام دکتر مجتبی نامخواه» در شمارۀ اول و دوم مجلۀ «نامۀ جمهور»، سرمقاله‌ای با عنوان «نوعدالت‌خواهی در مصاف با ناعدالت‌خواهی» نوشته‌اند که مفید نکات ارزشمند و البته نیازمند طرح نکات انتقادی در جهت تکمیل موضع ایشان به نظر می‌رسد. از این‌منظر نکاتی در ادامه آمده است:

نکات مثبت سرمقاله

سرمقاله که بیشتر شبیه نوعی مانیفست نوعدالت‌خواهی است، از جهتی نسبت به بسیاری از متون و نوشته‌های جریان عدالت‌خواهی کشور، سرآمد و وجهۀ نظر و افق جدیدی را مطرح کرده است. فارغ از انسجام تحلیل تاریخی در مقطع مورد نظر نویسنده، ویژگیِ مثبت دیگر سرمقاله، خروج عدالت‌خواهی از گزاره یا ایدۀ «احقاق حق شخصی یا طبقاتی» به یک ایدۀ «وضع‌شناسی عدالت‌خواهی» یا به تعبیر بهتر، «وضعیتِ نوعدالت‌خواهی» است. نویسندۀ محترم در اینجا بیش از آنکه دربندِ احقاق حق شخص الف یا ب باشد، سعی کرده است یک وضعیتِ ناظر به عدالت‌خواهی را ترسیم کند. هرچند مقاله مفید نکات مثبت و ارزشمند بسیاری است، اما به جهت اختصار از ذکر آنها صرف نظر می‌کنیم.

نکات انتقادی

1. مهمترین معضلۀ نوعدالت خواهی در این سرمقاله، روایت «گسستۀ» آن از سنت تاریخی و هویتیِ اسلامی-ایرانی ماست. این گسست را بهتر از هر جایی می‌توان در این عبارت یافت:

روح‌الله رشیدی در سخن آغازین مدیر مسئول، نامه جمهور را «تلاش و تقلا برای فهم و سپس در عاملیت در حل مسائل» و «جلوه‌ای از کوشش‌ها و پویش‌های معطوف به اندیشه تغییر» معرفی کرده است. 

سرمقاله این شماره به قلم سردبیر مجله مجتبی نامخواه، متنی تفصیلی است که می‌کوشد زمینه‌ها و ضرورت‌های بازسازی عدالت‌خواهی را تحلیل کند. پرسش آغازین این متن پیرامون فلسفه عدالت‌خواهی و «چرا عدالت‌خواهی؟» طرح می‌گردد. پاسخ نگارنده سرمقاله به این پرسش بر اساس مبانی نظری و «نظام حقیقت» و وضعیت اجتماعی و «متن واقعیت» صورت‌بندی گردیده و تلاش شده تا ضرورت روزافزون عدالت‌خواهی در زمانه کنونی اثبات و تشریح کند. در ادامه پرسش از چگونگی عدالت‌خواهی محور اصلی سرمقاله است. «نوعدالت‌خواهی» یا «باسازی عدالت‌خواهی در قامتی نو و رادیکال»، پاسخ این نوشتار به پرسش از چگونگی عدالت‌خواهی است. سرمقاله نخستین شماره مجله نامه جمهور در مقام بیان مانیفست و چشم‌اندازِ این مجله تلاش می‌کند نوعدالت‌خواهی را در ضمن راهبردهایی بیست‌گانه و در دو فصل کلی طراحی و تفسیر کند: راهبردهای مرتبط با احیای سوژه عدالت‌خواه و راهبردهای مربوط به بازسازی پروژه عدالت‌خواهی.

علی اسکندری دبیر تحریریه نامه جمهور نیز در دیباچه‌ای تفصیلی، مسیر مجله را در چارچوب آینده عدالت‌خواهی از مسیر نابرابری‌نخواهی و جمهوریت‌خواهی تشریح کرده است. این نوشتار می‌کوشد با تدقیق وضعیت و مفهوم عدالت بر اساس «نابرابری»، گزارشی از مسیر گذشته و نقشه راه آینده عدالت‌خواهی به‌دست بدهد. 

پیشگفتار کتاب دیالکتیک سینما و جامعه، آخرین اثر مرحوم دکتر عماد افروغ

از آغاز تفکر فلسفی، در نظر فیلسوفان، گفت‌وگو امکانی برای کشف آگاهی بوده است. از منظر حکمت اسلامی، آگاهی اگر از سرشتی متعالی باشد، بر بستری از تضاد متولد می‌شود. صدرالمتألهین در اثر مشهور خود حکمت متعالیه در سفرهای چهارگانه استدلال می‌کند که «اگر تضاد نبود، فیضی هم نبود». گفت‌وگو بستری مهم برای درک است و این مسیری است که ما کمتر به پیمودن آن پایبندیم. دشواری گفت‌وگو، اندیش‌وران را به پژوهش‌هایی یک‌طرفه و در کنج دعوت می‌کند؛ چه‌بسا بتوان این نقد را به وضعیت علم و جامعه علمی کنونی ما وارد دانست که گفت‌وگو را کم‌ارزش می‌شمارد و برای شیوه‌های دیگر تحقیق ارزش و منزلت بیشتری قائل است. با این همه گفت‌وگو همچنان زنده است و به‌عنوان یک راه‌حل در دانش و جامعه بدان نگریسته می‌شود.
از آن‌جا که دانش برآمده از گفت‌وگو از واقعیت برخاسته، به حضور در واقعیت نیز نزدیک‌تر است. پیوند دانش و واقعیت و تلاش برای درک و تغییر نامطلوبیت‌های موجود اقتضا می‌کند بیش از همیشه به گفت‌وگو پایبند باشیم. تعهد به گفت‌وگو برای بازتولید دانش اجتماعی ایجاب می‌کند که اصحاب این گونه دانش‌ها بیش از پیش با کنش‌گران و روایت‌گران جامعه گفت‌وگو کنند. این گفت‌وگوها علاوه بر تمهید تولید دانش، تضمین تولد دانشی انضمامی و بازگشت به مسئله نیز هست. در این میان سینما به‌مثابه مهم‌ترین روایت، از مهم‌ترین و شایسته‌ترین طرف‌های گفت‌وگو است. گفت‌وگوی اهالی دانش و اهالی سینما هم می‌تواند دانش اجتماعی را به امر انضمامی نزدیک کند؛ هم روایت را به معرفت پیوند بزند و هم گفت‌وگو را به‌مثابه یک راه‌حل، بیش‌از‌پیش در سطح اجتماعی مطرح سازد.